คณาเภสัช

พิกัดเกสรทั้ง 7 คือ จำกัดจำนวนเกสรดอกไม้ 7 อย่าง คือ ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี ดอกบัวหลวง ดอกจำปา ดอกกระดังงา สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ชูกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ไข้จับ แก้ลมวิงเวียน ให้เจริญอาหารแก้โรคตา แก้ไข้เพื่อเสมหะและโลหิต แก้ไข้เพื่อปถวีธาตุ แก้น้ำดี

พิกัดเบญจผลธาตุ คือ จำกักจำนวนตัวยาที่แก้ผลธาตุได้ 5 อย่าง คือ หัวกกลังกา หัวเต่าเกียด หัวแห้วหมู หัวหญ้าชันกาด หัวเปราะ สรรพคุณ แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง เจริญไปธาตุ แก้ทางเดินปัสสาวะ แก้ตับทรุด

  พิกัดเบญจเทียน คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าเทียน 5 อย่าง คือ เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน สรรพคุณ แก้ลม เสมหะ และดีระคนกัน แก้พิษโลหิต แก้ทางปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้มุตกิด บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง

  พิกัดตรีสันนิบาตผล (ตรีโลหิตะพละ) คือ จำนวนผลแก้สันนิบาต 3 อย่างคือ ผลดีปลี รากกะเพรา รากพริกไทย สรรพคุณ แก้ไขสันนิบาต แก้ในกองลม บำรุงธาตุ แก้ปถวี 20 ประการ

  พิกัดตรีผลธาตุ คือ จำนวนผลแก้ธาตุ 3 อย่าง คือ เหง้ากะทือ หัวตะไคร้หอม เหง้าไพล สรรพคุณ บำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวร้อน แก้กำเดา แก้ฟกบวมปวดเมื่อย

  มหาพิกัดตรีสาร ตรีสารเป็นพิกัดยาในเหมันตฤดู (ฤดูหนาว) ถ้าจะใช้แก้ในสมุฏฐานต่างๆ จะใช้ส่วนของตัวยาในพิกัดแตกต่างกัน ดังนี้ 1) มหาพิกัดตรีสาร ถ้าจะแก้เสมหะสมุฎฐาน มีส่วนและตัวยาดังนี้ รากเจตมูลเพลิง 8 ส่วน (ปิตตะ) เถาสะค้าน 4 ส่วน (วาตะ) รากช้าพลู 12 ส่วน (เสมหะ) 2) มหาพกัดตรีสาร ถ้าจะแก้ปิตตะสมุฏฐาน มีส่วนและตัวยาดังนี้ รากเจตมูลเพลิง 12 ส่วน (ปิตตะ) เถาสะค้าน 8 ส่วน (วาตะ) รากช้าพลู 4...

พิกัดเนาวโกฐ คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีชื่อว่าโกฐ 9 อย่าง โกฐสอ โกฐเขมา โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐจุฬาลัมพา โกฐก้านพร้าว โกฐกระดูก โกฐพุงปลา โกฐชฎามังสี สรรพคุณ แก้ไข้จับ แก้ไข้เพื่อเสมหะ หืดไอ แก้โรคปอด แก้โรคในปาก ชูกำลังบำรุง โลหิต แก้ลมในกองธาตุ แก้ไข้เรื้อรัง แก้หอบสะอึก

พิกัดเกลือทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนของเลือ 5 อย่าง คือ เกลือสมุทร เกลือสินเธาว์ เกลือพิก เกลือวิก เกลือฟอง (ฝ่อ) สรรพคุณ แก้ไข้พรรดึก แก้ท้องมาน แก้เสมหะ แก้บิดมูกเลือด บำรุงน้ำเหลือง ชำระเมือกมันในลำไส้

พิกัดจันทน์ทั้ง 5 คือ จำกัดจำนวนแก่นไม้จันทน์ 5 อย่าง คือ แก่นจันทน์แดง แก่นจันทน์ขาว แก่นจันทน์เทศ แก่นจันทนา แก่นจันทน์ชะมด สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อดีและโลหิต แก้ร้อนในกระหายน้ำ บำรุงตับ ปอด แก้พยาธิ บาดแผล

  มหาพิกัดตรีผลา ตรีผลาเป็นพิกัดยาในคิมหันตฤดู (ฤดูร้อน) ถ้าจะใช้แก้ในสมุฏฐานต่างๆ จะใช้ส่วนของตัวยาในพิกัดแตกต่างกัน ดังนี้ 1) มหาพิกัดตรีผลา ถ้าจะแก้เสมหะสมุฏฐาน มีส่วนและตัวยาดังนี้ ลูกสมอภิเภก 8 ส่วน (ปิตตะ) ลูกสมอไทย 4 ส่วน (วาตะ) ลูกมะขามป้อม 12 ส่วน (เสมหะ) 2) มหาพิกัดตรีผลา ถ้าจะแก้ปิตตะสมุฏฐาน มีส่วนและตัวยาดังนี้ ลูกสมอภิเภก 12 ส่วน (ปิตต) ลูกสมอไทย 8 ส่วน (วาตะ) ลูกมะขามป้อม 4...