เอกลักษณ์ของการนวดไทยแบบราชสำนัก มีรายละเอียด ดังนี้
- ต้องมีกิริยามารยาทเรียบร้อย
- ไม่เริ่มนวดฝ่าเท้านอกจากจำเป็นจริง ๆ โดยมากจะเริ่มใต้เข่ามาข้อเท้า หรือจากต้นขามาถึงข้อเท้า
- ใช้เฉพาะมือ คือ นิ้วหัวแม่มือ ปลายนิ้วอื่น และอุ้งมือในการนวดเท้านั้น
- ท่าทางในการนวดผู้ป่วยอยู่ในท่านั่ง นอนหงายและนอนตะแคง เท่านั้น และไม่นวดในท่าที่ผู้ป่วยนอนคว่ำ
- ไม่ใช้การดัดงอข้อหรือส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกายผู้ป่วยด้วยกำลังที่รุนแรง ไม่มีการนวดโดยใช้เท้า เข่า ข้อศอก
- ใช้หลักวิชาของหัตถเวชกรรมแผนไทยแบบราชสำนักในการตรวจร่างกาย เพื่อวินิจฉัยและรักษาโรค
- หลักในการรักษาโรคโดยการนวดแบบราชสำนัก มุ่งหวังผลเพื่อต้องการทำให้เกิดผลต่ออวัยวะและเนื้อเยื่อที่อยู่ลึก โดยเพิ่มการไหลเวียนเลือดและเพิ่มการทำงานของเส้นประสาทให้มีประสิทธิภาพขึ้น
ความรู้เกี่ยวกับกายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยาหัตถเวชแผนไทยแบบราชสำนัก
- ระบบผิวหนัง (ตโจ) ผลของการนวดทำให้การไหลเวียนของเลือดที่ผิวหนังดีขึ้น กระตุ้นการขับเหงื่อและไขมัน ทำให้เลือดมาเลี้ยงที่ผิวหนังมากขึ้น
- ระบบกล้ามเนื้อ (มังสัง) ผลของการนวด เกี่ยวข้องกับกล้ามเนื้อลาย ทำให้ลดการคั่งค้างของกรดแลคติก เพิ่มการไหลเวียนเลือดและส่งผลให้อาการเมื่อยหายไป
- ระบบกระดูก (อัฐิ)และข้อต่อ (ลสิกา) ผลของการนวดช่วยเพิ่มการไหลเวียนเลือด ทำให้กระดูกหักติดกันได้เร็วและดีขึ้น ข้อต่อมีการเคลื่อนไหวได้ดีขึ้น
- ระบบไหลเวียนเลือด (โลหิตัง) การนวดมีผลโดยตรงทำให้เลือดคลายตัวและหดตัวได้ เพิ่มการไหลเวียนของเลือด ข้อควรระวัง การเปิดประตูลม ไม่ควรกดนานเกินกว่า 45 วินาที เพราะอาจทำให้เกิดอาการชาได้เนื่องจากเส้นประสาทขาดเลือดไปเลี้ยง
- ระบบประสาท (มัตถเกมัตถลุงคัง) ผลของการนวด เกิดโดยอ้อม ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางระบบประสาทเกินปฏิกิริยาโต้ตอบ และควบคุมการหลั่งสารสื่อประสารทภายในร่างกาย ทำให้เกิดความรู้สึกผาสุกในรูปแบบของการผ่อนคลาย
- ระบบย่อยอาหาร (อุทริยังและกรีสัง) ช่วยแก้อาการท้องอืด ลมในท้องมากได้ และยังช่วยแก้อาการท้องผูกในกรณีผู้ที่เป็นเถาดานพรรดึก
ความรู้พื้นฐานด้านหัตถเวชกรรมแผนไทยแบบราชสำนัก
- คุณสมบัติของหมอ ต้องประกอบด้วย ศีลธรรมจรรยา มรรยาท
- ศีลธรรมจรรยา มี 5 ประการ คือ ตั้งสัจจะ ตั้งนิ้ว ตั้งสมาธิ ตั้งตา และตั้งใจ และศีลของหมอมี 3 ประการ คือ ไม่ดื่มสุรา ไม่หลอกลวง ไม่เจ้าชู้
- มรรยาทของผู้นวด มีขั้นตอนดังนี้ เดินเข่าเข้าหาผู้ป่วย นั่งพับเพียบ ยกมือไหว้ผู้ป่วย ตรวจชีพจร ขณะทำการนวด ไม่ควรก้มหน้าและสำรวมกิริยา
- ความรู้ในการทำหัตถกรรมเวชแผนไทยแบบราชสำนัก
- ท่าที่ใช้ ผู้ป่วย (นอนหงาย นอนตะแคงคู้เข่า นั่งขัดสมาธิ นั่งห้อยเท้า) หมอ (นั่งพับเพียบ นั่งคุกเข่าคู่ พรหมสี่หน้า หนุมานถวายแหวน ยืนหกสูง กลางและต่ำ)
- การวางมือ
- ขนาดของแรงและเวลาที่ใช้ในการนวดแต่ละครั้ง แบ่งเป็น 3 ระดับ คือ น้ำหนักเบา (50 ปอนด์) น้ำหนักปานกลาง (70 ปอนด์) และน้ำหนักมาก (90 ปอนด์)
- การกำหนดลมหายใจ ลมหายใจออกเป็นตัวกำหนด เรียกว่า 1 คาบ การหายใจปกติ 1 ครั้ง เรียกว่า คาบน้อย (10-15 วินาที) ส่วนใหญ่ใช้ในการนวดพื้นฐาน หายใจเข้าลึก หายใจออกยาว 1 ครั้ง เรียกว่า คาบใหญ่ (30-45 วินาที) ส่วนใหญ่ใช้กับการนวดรักษาโรค และการเปิดประตูลม
- การกำหนดองศามาตราส่วน คือ การวางท่านวดของหมอตำแหน่งที่จะนวด
- ตำแหน่งที่นวด
- การนวดซ้ำในแต่ละจุด (จุดเน้น)
- เทคนิคการใช้นิ้วในการนวด
ขั้นตอนในการฝึกปฏิบัติ
- กลุ่มอาการที่สามารถรักษาด้วยหัตถบำบัด
- เป็นอาการที่มาด้วยการบอกเล่าอาการ เช่น เจ็บ ปวด บวม ขัดยอก
- ความพิการเรื้อรังเสียรูปผิดรูป เช่น ขาโง เดินกะเผลก
- การอ่อนแรงของกล้ามเนื้อ เช่น อัมพฤกษ์ อัมพาต
- โรคเฉียบพลันจากการอักเสบของข้อ เช่น ภาวะข้ออักเสบ ข้อยึดติดแข็ง ข้อเคลื่อน
- การนวดเพื่อกระตุ้นระบบไหลเวียนของโลหิตทำให้ผ่อนคลาย เช่น ภาวะเครียด ภาวะทางจิต
- ข้อห้าม
- มีไข้เกิน 38.5 องศา
- ไข้พิษ ไข้กาฬ เช่น อีสุกอีใส งูสวัด
- โรคผิวหนังที่มีการติดต่อ
- โรคติดต่อ เช่น วัณโรค
- ไส้ติ่งอักเสบ
- กระดูกแตกหัก ปริ ร้าวที่ยังไม่ติด
- สภาวะผิดปกติของเลือด เช่น เลือดไม่แข็งตัว
- สภาวะที่มีอาการอักเสบทั้งระบบของร่างกาย
- ข้อควรระวัง
- สตรีมีครรภ์ ไม่ทำการนวดในเดือนที่ 3 ของการตั้งครรภ์ เนื่องจากเป็นช่วงที่มีการปรับฮอร์โมน และเดือนที่ 7 เนื่องจากช่วงที่เด็กเริ่มกลับหัว
- ใส่อวัยวะเทียมหลังผ่าตัดกระดูก
- ความดันโลหิตสูงเกิน 140/90 มิลลิเมตรปรอท
- สภาวะข้อต่อหลวม
แนวเส้นพื้นฐานของหัตถเวชกรรมแผนไทยแบบราชสำนัก แบ่งเป็น 4 ขั้นตอน
- หลักการนวดแนวเส้นพื้นฐาน มีทั้งหมด 10 เส้น คือ
- บริเวณบ่า ประกอบด้วย 1)เส้นพื้นฐานบ่า 2)เส้นพื้นฐานไหล่ 3)เส้นพื้นฐานโค้งคอ
- บริเวณแขน ประกอบด้วย 4)เส้นพื้นฐานแขนด้านใน 5)เส้นพื้นฐานแขนด้านนอก
- บริเวณหลัง ประกอบด้วย 6)เส้นพื้นฐานหลัง
- บริเวณขา ประกอบด้วย 7)เส้นพื้นฐานขา 8)เส้นพื้นฐานขาด้านนอก 9)เส้นพื้นฐานขาด้านใน
- บริเวณท้อง ประกอบด้วย 10)เส้นพื้นฐานท้อง (การนวดพื้นฐานท้อง ก่อนทำการนวดท่าอื่น ต้องทำการนวดท่าแหวก ท่านาบก่อน และข้อควรระวัง คือ ไม่กดนวดรอบสะดือในระยะ 1 นิ้วมือ ก่อนนวดต้องให้ผู้ป่วยปัสสาวะก่อน และหลังรับประทานอาหารแล้วอย่างน้อยครึ่งชั่วโมง ก่อนนวด ต้องนวดเส้นพื้นฐานอื่นให้เสร็จก่อน ห้ามนวดในผู้มีโรคประจำตัว เช่น มะเร็งในช่องท้อง ตับโต หรือแผลผ่าตัดที่ยังไม่หาย และในคนอ้วน เวลานวดท้องให้ชันเข่าทั้งสองข้างขึ้น
- หลักการนวดจุดสัญญาณ จุดสัญญาณ คือ จุดหรือตำแหน่งสำคัญของเส้นในร่างกาย ที่สามารถบังคับจ่ายเลือด ความร้อน และพลังประสาทไปเลี้ยงบริเวณต่าง ๆ ของร่างกาย จุดสัญญาณ มีหลักอยู่เส้นละ 5 จุด ในแต่ละโรคอาจมีแนวเส้นรอง หรือจุดลูกสัญญาณประกอบอีก ได้ โดยมีทั้งหมด 50 จุด ดังนี้
- สัญญาณขาด้านนอก สัญญาณขาด้านใน สัญญาณแขนด้านนอก สัญญาณแขนด้านใน สัญญาณหลัง สัญญาณหัวไหล่ สัญญาณศีรษะด้านหลัง สัญญาณศีรษะด้านหน้า สัญญาณท้อง มีเส้นละ 5 จุด
- สัญญาณเข่า มีเส้นละ 3 จุด
- สัญญาณข้อท้า และสัญญาณจุดจอมประสาท มี เส้นละ 1 จุด
- หลักการเรียนทฤษฎีโรคต่าง ๆ และการรักษา
- หลักการเรียนเทคนิคในการรักษาโรค
