คัมภีร์อภัยสันตา เป็นโรคเกี่ยวกับตาทุกชนิด ซึ่งมีลักษณะแตกต่างกัน 21 ชนิดดังนี้:-
- ต้อหมอก แบ่งออกเป็น 3 อย่าง
1). ตามัวเป็นฝ้าขาวในตาดำ ตาบวม และปวด เป็นเดือน 5 – 6 – 7 – 8 เกิดขึ้นเพื่อ (เพราะ) โลหิต
2). ตามัวเป็นฝ้าขาวในตาดำ ตาบวม และปวด เป็นเดือน 9 – 10 – 11 – 12 เกิดขึ้นเพื่อ (เพราะ) กำเดา
3). ตามัวเป็นฝ้าขาวในตาดำ ตาบวม และปวด เป็นเดือน 1 – 2 – 3 – 4 เกิดขึ้นเพื่อ (เพราะ) เสมหะระคนกัน
- ต้อเกิดที่ตาดำ งอกดุจฟองปลา ให้น้ำตาไหล เกิดเพื่อ (เพราะ) ริดสีดวง
- ต้อแนะ เกิดเพื่อ (เพราะ) โลหิต ตาแดงน้ำตาไหล ขนตาร่วง
- ต้อฝี เกิดจากสันนิบาต ตามังมองแสงไฟไม่ได้
- ตาฟางกลางคืน เกิดเพื่อ (เพราะ) กำเดา
- ต้อวาโย เวลานอนให้เจ็บกระบอกตา ตาเป็นดุจเยื่อไม้
- ต้อลิ้นสุนัข ตาเป็นแผ่นสีขาวในตาดำ
- ต้อก้นหอย มองดูเป็นระลอก เป็นหลุมตรงกลางจุดที่เป็น
- ต้อกระจก ต้อสลัก ต้อกงเกวียน ต้อแก้วเป็นจุดที่หัวตาดำ
- ต้อเนื้อ เป็นเยื่อยื่นขาวขึ้นที่หัวตา แล้วยื่นเข้าปิดตาดำ
- ต้อแววนกยูง ตามันดังเยื่อลำไยขาว
- ต้อหมอก เมื่อมองดูจะเห็นเป็นวงกลม เป็นเงาอยู่กลางตาดำ
- ต้อลาย เมื่อมองดูจะเห็นเป็นแววอยู่กลางตาดำ
- ต้อกระจก มองเห็นเป็นใยขาวผ่านตาดำ ให้ร้อนฝ่าเท้าเป็นประมาณ 15 วัน ใยขาวจะกลบตาดำมีสีเหลืองตรงจุดกลาง
- ต้อหิน ตามัวมองเป็นก้อนขาวเป็นเงาๆ อยู่กลางตาดำ
- ต้อกระจก 7 ประการ คือ
1). ต้อนิลกระจก
2). ต้อกระจกนกยูง
3). ต้อกระจกหลังเบี้ย
4). ต้อกระจกปรอท
5). ต้อกระจกหิ่งห้อย
6). ต้อกระจกแดง
7). ต้อกระจกขาว
อาการ เกิดเป็นลมขึ้นฝ่าเท้า เมื่อยตั้งแต่เท้าจนถึงคอ เป็นอยู่ 2-3 ปี แล้วปวดศีรษะ ด้งจะแตก แล้วมีจุดขึ้นที่ตาดำ - ต้อมะเกลือ ลูกตาดำเป็นจุดดังผิวมะกรูด เกิดเพื่อ (เพราะ) ดี เป็นตรีโทษ
- ต้อไฟ ในลูกตาแดงดังผลมะกล่ำ ปวดเคืองมาก เป็นเอกโทษ เกิดเพราะนอนมาก
- ต้อหูด ลูกตาดำเป็นจุดขาวแข็งดุจกระดูก และพองออกมา เกิดเพราะเสมหะ และลม
- ต้อสีผึ้ง เป็นขาวๆ อยู่รอบๆ ตาดำ รักษาหายยาก
- ต้อข้าวสาร เป็นจุดขาวแหลมนูน คล้ายเม็ดข้าวสารอยู่กลางตาดำ ปวดแสบ เคืองในลูกตามาก
