พืชจำพวกต้น

พืชจำพวกต้น ได้แก่ พืชพรรณไม้ เป็นต้นเล็ก ต้นใหญ่ เป็นกอ เป็นพุ่ม มีแก่นบ้าง    ไม่มีแก่นบ้าง ซึ่งนิยมเรียกกันว่า ต้น ส่วนมากใช้ราก แก่น เปลือก ใบ ฝักหรือลูก จะอธิบายถึงรสและสรรพคุณของส่วนที่ใช้ทำยาดังต่อไปนี้ :

กรรณิกา(กันนิกา) ไม้พุ่มขนาดใหญ่  หรือ ไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

• ต้น      รสขมเย็น        สรรพคุณ  แก้ปวดศีรษะ
• ใบ       รสขม              สรรพคุณ  บำรุงน้ำดี
• ดอก    รสขมหวาน      สรรพคุณ  แก้ไข้ แก้ลมวิงเวียน
• ราก     รสขม              สรรพคุณ  แก้ท้องผูก  บำรุงธาตุ  บำรุงกำลัง  บำรุงเส้นผมให้ดกดำ  บำรุงผิวหนังให้สดชื่น

กฤษณา (ไม้หอม ) ไม้ต้นขนาดย่อม ถึงขนาดกลาง

• เนื้อไม้ รสขมหวาน สรรพคุณ บำรุงโลหิต บำรุงหัวใจ บำรุงตับ ปอด แก้ลมหน้ามืดวิงเวียน

กันเกรา(ตำเสา) ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• แก่น รสเฝื่อนฝาดขม สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น บำรุงธาตุ แก้หืด ไอมองคร่อ ริดสีดวง ท้องมาน แน่นหน้าอก ท้องเดิน มูกเลือด แก้พิษฝีกาฬ บำรุงม้าม บำรุงโลหิต แก้ปวดแสบ ปวดร้อน เป็นยาอายุวัฒนะ

กรัก (แก่นขนุนละมุด) ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• แก่น รสหวานชุ่มขม สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงโลหิต สมานแผล
• ใบ เผาให้เป็นถ่านผสมกับน้ำปูนใสหยอดหู สรรพคุณ แก้ปวดหู แก้หูเป็นน้ำหนวก
• ไส้ในลูก รสฝาดหอมหวาน สรรพคุณ แก้ตกเลือดทางทวารเบาของสตรี กินแล้วทำให้เลือดหยุด

กัลปพฤกษ์  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบเล็กคล้ายขี้เหล็ก ดอกขาวคล้ายแคฝอย ฝักแบนยาว ข้างในเป็นชั้นๆ สีเทา ภายนอกฝักเป็นกำมะหยี่

• เนื้อในฝัก รสขมเอียนติดหวานเล็กน้อย สรรพคุณ ระบายท้อง แก้อุจจาระ เป็นพรรดึก และระบายท้องเด็กได้ดี

กัลปังหา(กาละปังหา)  ไม้พุ่มขนาดย่อม  เกิดใต้ทะเล  ไม่มีใบและดอก

• เนื้อไม้และต้น รสฝาด สรรพคุณ สมานแผล แก้เนื้อหนังฉีกขาด แก้บาดแผลตามเนื้ออ่อน

กระเชา  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

• เปลือก  รสเมา แก้โรคผิวหนัง   แก้ปวดข้อ

กระทิง  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ใบ  ขยำแช่น้ำสะอาดล้างตา  สรรพคุณ  แก้ตาแดง   ตาฝ้า ตามัว
• น้ำมันจากเมล็ด  รสร้อน  สรรพคุณ  ทาถูนวด  แก้ปวดข้อ  แก้เคล็ดขัดยอก  บวม
• ดอก  กลิ่นหอม  รสเย็น  สรรพคุณ  บำรุงหัวใจ

กระแบก ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เปลือกต้น รสฝาด  สรรพคุณ  คุมธาตุ  แก้ท้องร่วง  สมานแผล

กระเบียน(มะกอกพราน)  ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• ใบ  รสฝาด สรรพคุณ  ตำพอกบาดแผลสดหายเร็ว

กระเบา (กระเบาน้ำ) ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• ผลสุก รับประทานเนื้อในได้ คล้ายเผือก
• น้ำมันจากเมล็ดใน รสเมาเบื่อ สรรพคุณ  แก้โรคผิวหนังต่างๆ  แก้โรคเรื้อน

กะโบลิง  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น  รสเมาเบื่อ สรรพคุณ  เป็นยาบำรุงผม
• เปลือกต้นและผล รสเมาเบื่อ สรรพคุณ ทาแก้ปวด  ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ ทากันทากกัด

กะพังอาด (พญามือเหล็ก) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• แก่นและเนื้อไม้  รสขมเมาเล็กน้อย สรรพคุณ ดับไข้จับสั่น ดับพาไข้ แก้กระษัย     แก้โลหิต  ลดความร้อน  ฝนทาศีรษะ  แก้รังแค

กะเพราทั้ง 2 (ขาว-แดง) ไม้ต้นเล็ก

• ใช้ทั้ง 5 รสเผ็ดร้อน  สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้ปวดท้อง ขับผายลม  แก้ท้องอืดเฟ้อ

กระแจะ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ผล รสมันสุขุม สรรพคุณ บำรุงร่างกาย
• เนื้อไม้ รสจืดเย็น สรรพคุณ บำรุงดวงจิต ขับผายลม แก้ไข้

กระเจี๊ยบแดง ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน ขึ้นเป็นพุ่มเตี้ย

• ใบ รสเปรี้ยว  สรรพคุณ  กัดเสลด ทำให้โลหิตไหลเวียนดี
• เมล็ดใน   รสจืดเป็นเมือก  สรรพคุณ  แก้อ่อนเพลีย  บำรุงกำลัง บำรุงธาตุ
• ใช้ทั้ง 5 สรรพคุณ  แก้พยาธิตัวจี๊ด
• ผล  รสจืดเมาเล็กน้อย  สรรพคุณ  ขับเหงื่อ  แก้ร้อนภายใน

 กระดังงาไทย  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• น้ำมันที่กลั่นออกจากดอก  ใช้ปรุงเป็นเครื่องสำอาง
• ต้น กิ่ง ก้าน ใบ รสเฝื่อน สรรพคุณ ขับปัสสาวะ ปัสสาวะพิการ
• ดอก รสสุขุมกลิ่นหอม สรรพคุณ บำรุงโลหิต บำรุงธาตุ บำรุงหัวใจ

กระโดงแดง ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

• ใบ รสขมเมา สรรพคุณ ระงับปราสาท แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ทำให้นอนหลับสบาย

กระโดน ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น รสฝาดเมา สรรพคุณ แก้พิษงู สมานแผล แก้เคล็ด เมื่อย
• ดอก รสสุขุม สรรพคุณ บำรุงภายหลังคลอดบุตร

กระโดนดิน ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น รสจืด สรรพคุณ ขับปัสสาวะ  แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย แก้ไตพิการ แก้เบาหวาน

กระตังใบ(กระตังบาย) ไม้พุ่มขนาดย่อม

• ราก รสเมาเบื่อ สรรพคุณ แก้ไข้ ขับเหงื่อ แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

กระถินไซ่ง่อน ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น  รสฝาด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้บิด แก้ธาตุพิการ คุมธาตุ สมานแผล
• ราก รสเมาเบื่อ สรรพคุณ แก้ไข้ ขับเหงื่อ แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

กระถินเทศ(กระถินดอกหอม) ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• ราก รสเฝื่อน สรรพคุณ แก้พิษสัตว์กัดต่อย เป็นยาอายุวัฒนะ

กระถินไทย(กระถินดอกขาว) ไม้พุ่มขนาดกลาง

• ราก รสจืดเฝื่อน สรรพคุณ ขับระดูขาว  ขับผายลม เป็นยาอายุวัฒนะ

กระถินป่า ไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

• เปลือกและราก รสฝาด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง  แก้อาเจียน แก้อติสาร (ลงแดง)สมานแผลห้ามเลือด

กระถินพิมาน(กระถินวิมาน) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ราก รสฝาดเฝื่อน สรรพคุณ แก้พิษสัตว์กัดต่อย
• เห็ดที่เกิดขึ้นจากไม้กระถินพิมาน  รสเบื่อเมา แก้ปวดฝีในหู แก้เริม งูสวัด ผสมกับตัวยาแก้ใช้พิษ ไข้กาฬ

กระทุ่ม ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• ใบ รสขมเฝื่อนเมา สรรพคุณ  แก้ท้องร่วง แก้ปวดมวนในท้อง

กระท้อนป่า ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• ราก(สุม) รสฝาดเย็น สรรพคุณ ดับพาร้อน ถอนพิษไข้ แก้ไข้รากสาด แก้บิด ใช้ผสมยามหานิล มหากาฬ

กระท่อม ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ใบ รสขมเฝื่อนเมา สรรพคุณ แก้ปวดท้อง แก้บิด ปวดเบ่ง ท้องร่วงลงแดง            แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ถ้ารับประทานทำให้เมา อาเจียน คอแห้ง

กระบือเจ็ดตัว(กระทู้เจ็ดแบก) ไม้พุ่มขนาดเล็ก

• ใบ รสร้อน สรรพคุณ ขับน้ำคาวปลา แก้สันนิบาตหน้าเพลิง ขับเลือดหลังการคลอดบุตร

การบูรขาว-ดำ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เมล็ดใน รสฝาด สรรพคุณ แก้บิด ท้องร่วง ปวดเบ่ง คุมธาตุ
• เปลือกต้น รสฝาด สรรพคุณ คุมธาตุ สมานแผล

กระพี้เขาควาย ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

• เนื้อไม้ รสจืดเย็น  สรรพคุณ แก้พาไข้กลับช้ำ ถอนพิษไข้  ถอนพิษผิดสำแดง  แก้ร้อนใน

กราย(หางกราย) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ลูก รสฝาด สรรพคุณ แก้บิด อุจจาระเป็นมูกเลือด ปวดเบ่ง เสมหะเป็นพิษ  แก้ท้องเดิน
• เปลือกต้น รสฝาด สรรพคุณ กล่อมเสมหะและให้อุจจาระเป็นก้อน แก้อุจจาระเป็นฟอง

กรวยป่า ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

• ใบ รสเมา สรรพคุณ แก้พิษกาฬ แก้โรคผิวหนังผื่นคัน แก้ริดสีดวงจมูก
• ดอก รสเมาเย็น สรรพคุณ แก้พิษกาฬ พิษไข้
• เมล็ด รสเมาเย็น สรรพคุณ แก้ริดสีดวงทวาร

กล้วยตีบ ไม้ล้มลุก

• ราก รสฝาดเย็น สรรพคุณ แก้ไข้ท้องเสีย (ใช้รากสาด) แก้ร้อนในกระหายน้ำ
• ใบ รสฝาด สรรพคุณ แก้ริดสีดวงจมูก แก้ผื่นคันตามผิวหนัง

กวาวต้น ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• ดอก รสเย็น สรรพคุณ ถอนพิษไข้ ผสมยาหยอดตาแก้ตาฟาง ขับปัสสาวะ
• ยาง รสฝาด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง
• ใบ รสเย็น สรรพคุณ ตำพอกถอนพิษฝีและสิว
• เมล็ด รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน
• ราก รสเมาร้อน สรรพคุณ แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ ขับพยาธิ แก้ริดสีดวงทวาร

การะเกด เป็นไม้พุ่มจำพวกเตย

• ดอก รสขมหอม สรรพคุณ แก้โรคเสมหะในอก บำรุงธาตุ ใช้ผสมยาหอม

การบูร ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

• ใบ เปลือกต้น เนื้อไม้ กลั่นเป็นการบูรเกล็ด ได้รสร้อน สรรพคุณ แก้ปวดท้อง จุกเสียด แก้ธาตุพิการ ขับลมในลำไส้ แก้ไอ

กาหลง ไม้พุ่มขนาดย่อมถึงกลาง

• ดอก รสจืด สรรพคุณ แก้ปวดศีรษะ ลดความดันโลหิตสูง แก้เลือดออกตามไรฟัน แก้เสมหะ

กาสามปีก(เกล็ดปลาช่อน) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง และเป็นไม้พุ่มขนาดย่อมก็มี

• เปลือกราก รสจืดเฝื่อน สรรพคุณ แก้ปวด แก้เคล็ดบวม
• ใบ  รสจืด สรรพคุณ แก้ไข้

 ก้างปลาแดง ไม้พุ่มขนาดกลาง

• ราก รสจืดเย็น สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ ขับพิษไข้หัว (หัด,สุกใส,      ดำแดง) ลดความร้อน (แก้ตัวร้อน)

ก้างปลาทะเล ไม้พุ่มขนาดย่อม และเกิดตามชายทะเล

• ใบ เนื้อไม้ รสกร่อยเค็ม สรรพคุณ แก้ไข้กำเดา รักษาตา
• เปลือกต้น รสฝาดเค็ม สรรพคุณ สมานแผล ห้ามเลือด
• ราก รสเย็นกร่อย สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ ถอนพิษผิดสำแดง ถอนพิษไข้กาฬ

กานพลู ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

• ดอก รสร้อน สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้ปวดท้อง แน่น จุกเสียด แก้รำมะนาด แก้ปวดฟัน             แก้ปวดท้อง ท้องขึ้น แก้ท้องร่วง ชุบลำสีอุดฟันแก้ปวดฟัน ทุบ1 ดอกใส่ขวดนมให้เด็กรับประทาน

ก้ามกุ้ง ก้ามกาม   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ก้ามปู  เมล็ด รสเมา    สรรพคุณ แก้กลาก เกลื้อน โรคเรื้อน

• เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ แก้ปากเปื่อยเป็นแผล แก้เหงือกบวม แก้ปวดฟัน แก้ท้องร่วง แก้ริดสีดวงทวาร

กุ่มน้ำ ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงขนาดกลาง

• ราก รสร้อน   สรรพคุณ   แก้ปวดท้อง บำรุงธาตุ
• เปลือกต้น รสร้อน   สรรพคุณ   ขับลมในลำไส้ ขับผายลม

กุ่มบก ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ใบ รสจืดเย็น   สรรพคุณ บำรุงหัวใจ
• เปลือกต้น รสร้อน สรรพคุณ ขับลมในลำไส้ แก้แน่นท้อง มักใช้ร่วมกับเปลือกต้นทองหลางใบมน

แก้ว ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

• ใบ รสร้อนเผ็ด ขมสุขุม   สรรพคุณ  ขับโลหิตระดูสตี บำรุงธาตุ แก้จุกเสียดแน่นในท้องขับผายลม
• รากแห้ง-สด รสเผ็ดขมสุขุม สรรพคุณ แก้ปวดสะเอว แก้ผื่นคันที่เกิดจากความชื้น แก้ฝีฝักบัวที่เต้านม แก้ฝีมดลูก แผลคัน พิษแลงสัตว์กัดต่อย

โกงกาง(มีทั้งชนิดใบใหญ่และใบเล็ก) ไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงกลาง

• เปลือกต้น รสฝาดเค็ม   สรรพคุณ    ห้ามโลหิต สมานแผล แก้ท้องร่วง แก้บิด แก้อติสาร

โกฐกะกลิ้ง(แสลงใจ,ลูกกะจี้,ว่านไฟต้น) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เมล็ด(มีส่วนผสมของสตริ๊คนิน) รสขมเมา   สรรพคุณ   แก้ลมอัมพาต อิดโรย บำรุงธาตุ บำรุงหัวใจ เจริญอาหารขับน้ำย่อย กระตุ้นประสาทส่วนกลาง ถ้ารับประทานมากเป็นพิษทำให้กล้ามเนื้อกระตุก ชัก ขากรรไกรแข็ง
• ใบ รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ   ตำพอกแก้แผลเน่าเปื่อยเรื้อรัง

โกฐกักกรา   ไม้ต้นขนาดกลาง  รากส่งมาจากจีน  อินเดีย ฮ่องกง

• ราก    รสฝาดน้อย เผ็ดร้อนซ่า  สรรพคุณ ขับลมในลำใส้ แก้คลื่นเหียนอาเจียน     แก้ดีพิการ  ปวดหัวตัวร้อน  นอนสะดุ้ง แก้ริดสีดวงทวาร

โกฐกระดูก    เป็นไม้ต้นขนาดเล็กถึงกลาง  จากประเทศจีน

• เปลือกราก รสร้อน กลิ่นหอม  สรรพคุณ  แก้ลมวิงเวียน หน้ามืด ตาลาย ขับลมในลำใส้ แก้โลหิตจาง

โกฐก้านพร้าว  ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน

• ราก มีลักษณะคล้ายทางหนูมะพร้าวแห้ง  ไม่มีกลิ่นหอมใด ๆ รสเย็น สรรพคุณ     แก้ไข้   แก้หอบ    แก้สะอึก     แก้เสมหะเป็นพิษ

โกฐจุฬาลัมพา   ไม้เนื้อ่อนล้มลุกเป็นพุ่มขนาดย่อม

• ใช้ทั้งต้น รสขมกลิ่นหอม สรรพคุณ  แก้ไข้เจรียง  แก้ไช้ที่มีผื่นขึ้นตามตัว เช่น      หัดเหือด สุกใส ดำแดง ฝีดาษ ไข้รากสาด แก้หืด ไอ แก้ไข้เพื่อเสมหะ

โกฐน้ำเต้า  ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• ราก  (ปอกเปลือกออกนำไปนึ่งแล้วตากแห้ง)  รสฝาดหอม  สรรพคุณ แก่ธาตุพิการอาหารไม่ย่อย  บำรุงธาตุแก้ท้องอืด ขับลมในลำไส้ ขับปัสสาวะและอุจจาระให้เดินสะดวก  ระบายท้อง รู้ถ่ายรู้ปิดเอง แก้เจ็บตา แก้ริดสีดวงทวาร

โกฐสอ  ไม้ขนาดเล็กจำพวกโสม

• รากรสสุขมกลิ่นหอม     สรรพคุณ   แก้ไข้  แก้หืด แก้ไอ  บำรุงหัวใจให้ชุ่มชื้น

กอมขม หรือ ดีงูต้น  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อไม้  รสขม    สรรพคุณ    แก้ไข้จับสั่น และไข้ตัวร้อน
• เปลือกต้น รสขมจัด    สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น (มาลาเรีย)  ไข้ป้าง และไข้ทุกชนิด

ก่อ  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น รสฝาด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้คลื่นเหียนอาเจียน สมานแผล   ห้ามโลหิต
• เนื้อในเมล็ด รสหวาน   สรรพคุณ   บำรุงกำลัง  บำรุงลำไส้ แก้อ่อนเพลีย

กำจัด  (พริกหอม ลูกระมาด หมากมาด)  เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เมล็ด รสสุขุมกลิ่นหอม     สรรพคุณ    แก้ลมวิงเวียน บำรุงโลหิต  บำรุงหัวใจ  ขับลมในลำไส้
• รากและเนื้อไม้  รสร้อน    สรรพคุณ   ขับลมในลำไส้ แก้ลมขึ้นเบื้องสูง หน้ามืด ตาลาย  วิงเวียน ขับระดู

กำลังช้างเผือก   (กำลังช้างสาร) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อไม้  รสขมน้อย     สรรพคุณ   บำรุงธาตุ แก้อ่อนเพลีย บำรุงโลหิต

กำลังวัวเถลิง  (กำลังทรพี)ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• เนื้อไม้และเปลือกต้น รสขมเฝื่อน    สรรพคุณบำรุงโลหิต  บำรุงธาตุ บำรุงเส้นเอ็น บำรุงร่างกาย แก่ปวดเมื่อยตามร่างกาย

กำลังเสื่อโคร่ง (กำลังพญาเสื่อโคร่ง) ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เปลือกต้น  รสร้อนเล็กน้อย กลิ่นหอม   สรรพคุณ   บำรุงธาตุ บำรุงเส้นเอ็น เจริญอาหาร บำรุงกำลัง  แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

กำลังหนุมาน (กำลังราชสีห์)  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เนื้อไม้และรากรสขม  สรรพคุณ  แก้น้ำดีพิการ คือ นอนสะดุ้ง ผวาหลับๆ ตื่นๆ  ร้อนหน้าน้ำตาไหล

เกว้า (เขว้า  กำยาน ชาติสมิง ) ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

• ราก     รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ     แก้โรคผิวหนัง
• ยอด   รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ   แก้ปวดศีรษะ
• ใบสด   รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ   ตำคั้นเอาน้ำใส่แผลฆ่าเชื้อโรค

ยาง (เรียกว่ากำยาน)  รสสุขุมหอม    สรรพคุณ    แก้ลม บำรุงเส้นเอ็น แก้หลอดลมอักเสบ  สมานแผล แก้ขัดเบา

ขันทองพยาบาท ( หมากดูก    ยาง ปรอก)  ไม้พุ่มขนาดใหญ่  หรือไม้ยืนต้นขนาดย่อม

• เนื้อไม้   รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ     แก้ลมพิษ  แก้ไข้ แก้กามโรค
• เปลือกต้น  รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ  ทำให้ฟันทน รักษาโรคตับพิการ  แก้ประดง     แก้พิษในกระดูก  แก้โรคผิวหนัง  ฆ่าพยาธิ  แก้โรคเรื้อน มะเร็ง คุดทะราด กลาก เกลื้อน

ข่าต้น  (ตะไคร้ต้น เทพทาโร) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อไม้และราก รสร้อนกลิ่นหอมฉุน    สรรพคุณ   แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ ขับลมในลำไส้     แก้ลมขึ้นเบื้องสูง หน้ามืด วิงเวียน

ขี้ครอก  ไม่พุ่มขนาดย่อมคล้ายมะเขือ

• ใบ   รสขื่น    สรรพคุณ     แก้ไอ ขับเสมหะ
• ราก   รสเย็น     สรรพคุณ    ถอนพิษไข้ทั้งปวง
• ใช้ทั้ง 5 รสขื่นเย็น      สรรพคุณ     แก้ไตพิการ

ขี้หนอน   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เปลือกต้นรสขมเย็น   สรรพคุณ  แก้ไข้ตัวร้อน   แก้หวัดคัดจมูก น้ำมูกไหล

ขี้เหล็กบ้าน   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• ใบ  รสขม   สรรพคุณ  แก้ระดูขาว แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ  แก้กระษัย ถ่ายพิษไข้      พิษเสมหะ ถ่ายพรรดึก
• ดอก รสขม       สรรพคุณ แก้หืด  ฟอกศีรษะแก้รังแค   แก้โรคประสาท แก้นอนไม่หลับ
• เปลือกต้น  รสขม       สรรพคุณ  แก้กระษัย  แก้ริดสีดวงทวาร
• กระพี้    รสขม        สรรพคุณ  แก้ร้อนรุ่ม  กระสับกระส่ายเพราะพิษไข้
• แก่น  รสขม        สรรพคุณ   แก้กามโรค หนองใน แก้กระษัย  แก้เหน็บชา แก้ไฟธาตุพิการ
• ราก  รสขมเย็น     สรรพคุณ  แก้ไข้กลับ  แก้ซ้ำ

ขี้เหล็กเลือด  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบอ่อนมีสีแดงเข้ม

• แก่น รสขมจัด สรรพคุณ แก้กระษัย แก้ไตพิการ ปวดบั่นเอว ขับปัสสาวะ บำรุงโลหิต ขับระดูเสีย

ขี้อ้าย   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เปลือกต้นรสฝาด      สรรพคุณ     แก้บิด แก้อุจจาระเป็นฟอง  แก้ปวดเบ่ง  สมานแผล

เข็มขาว (เข็มใหญ่)  ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงขนาดกลาง

• ราก   รสหวาน  สรรพคุณ  แก้โรคตา เจริญอาหาร

เข็มแดง  ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• ราก รสหวานเย็น   สรรพคุณ   แก้เสมหะ แก้กำเดา บำรุงธาตุ แก้บวม  แก้เจ็บตัว

เข็มป่า  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม ถึงขนาดกลาง

• เปลือกต้น  รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ  ตำคั้นเอาน้ำหยอดหูฆ่าแมลงเข้าหู
• ใบ  รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ   ฆ่าพยาธิทั้งปวง
• ดอก รสฝาดเย็น    สรรพคุณ    แก้โรคตา ตาแฉะ ตาแดง
• ลูก รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    แก้ริดสีดวงงอกในจมูก
• ราก รสเฝื่อน    สรรพคุณ  ขับเสมหะในท้อง ขับแสมหะในทรวงอกและแก้ฝีในท้อง

เขยตาย(ลูกเขยตายแม่ยายทำศพ,เขยตายแม่ยายชักปก) เป็นไม้พุ่มขนาดเล็กถึงกลางเนื้อแข็ง

• ราก รสชื่นปร่า     สรรพคุณ    กระทุ้งพิษ แก้พิษฝีภายในและภายนอก  ขับน้ำนม  แก้พิษงู พิษแมลงกัดต่อย แก้ไข้กาฬ แก้โรคผิวหนังพุพอง
• ดอกและลูก รสร้อนเมา สรรพคุณ  ตำทารักษาโรคหิด

ขอนดอก ไม้ยืนต้นตายจากต้นพิกุลและต้นตะแบก  ลักษณะเหมือนไม้ผุสีขาวเป็นจุด ในเนื้อไม้

• ขอนดอก รสจืดหอม     สรรพคุณ     บำรุงตับ ปอด หัวใจ บำรุงทารกในครรภ์ ทำให้ใจชุ่มชื่น

ข่อย  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• แก่น รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ    แก้แมงกินฟัน แก้ริดสีดวงจมูก
• เปลือกต้นและเนื้อไม้  รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ    แก้แมงกินฟัน แก้ปวดฟัน
• ใบ รสเมาอ่อน สรรพคุณ คั่วให้กรอบชงน้ำรับประทานเป็นยาระบายอ่อนๆ
• เมล็ด รสมันร้อนน้อย    สรรพคุณ   บำรุงธาตุ เจริญอาหาร แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ เป็นยาอายุวัฒนะ
• ราก รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ     ฆ่าพยาธิ แผลเน่าเปื่อย

ข่อยหย็อง หรือ ข่อยเตี้ย ไม้ยืนต้นขนาด กลาง

• รากและเนื้อไม้  รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    ขับปัสสาวะ  ขับเมือกมันในลำไส้ แก้กระนัย ไตพิการ แก้คลื่นเหียนอาเจียน

เขี้ยวงู(เล็บครุฑ) ไม้ต้นขนาดย่อม

• ราก รสจืดเย็น สรรพคุณ  แก้นัยไตพิการ ขับปัสสาวะ  แก้พิษซาง แก้ไข้ แก้สะอึก แก้ปวดศีรษะ ตัวร้อน  แก้ไข้สันนิบาต
• เมล็ด รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ แก้พิษสัตว์กัดต่อย ถอนพิษไข่เน่า ไม้ยืนต้นขนาดกลาง
• เปลือกต้น รสฝาดหวานชุ่ม      สรรพคุณ  แก้พิษตานซาง แก้อุจจาระเป็นฟอง เหม็นเปรี้ยว  แก้ท้องเสีย แก้ตานขโมย  ขับพยาธิไส้เดือนในท้อง
• ราก รสฝาดหวานเบื่อ ขับพยาธิไส้เดือน บำรุงธาตุ เจริญอาหาร

ไข่มด ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ใบ รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ     แก้โรคผิวหนัง กลากเกลื้อน
• ดอก รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ     ขับพยาธิไส้เดือนในท้อง
• ลูก รสร้อน     สรรพคุณ    ตำพอกฝี บ่มหนองให้แตกเร็ว
• เปลือกต้น รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ    ตำคั้นเอาน้ำหยอดหู แก้แมงเข้าหู
• กระพี้ รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    แก้เกลื้อนช้าง
• แก่น รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ    แก้โรคเรื้อน
• ราก รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    แก้พยาธิ ขี้กลาก แก้รังแค

คงคาเดือด (หมากเล็กหมากน้อย) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ใบ,เปลือก,ต้น รสเย็นเฝื่อน    สรรพคุณ   ต้นเอาน้ำอาบ แก้คัน แก้ทรางตัวร้อน

คนทา(สีฟัน กะลันทา) ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• รากอ่อนและต้น รสขมเฝื่อนฝาดเย็น    สรรพคุณ    แท้องร่วง บิด ลดความร้อนในร่างกาย
• กระทุ้งพิษไข้พิษ ไข้กาฬ  ไข้หัวลมทุกชนิด แก้ร้อนในกระหายน้ำ

คนทีสอเขมา หรือ คนทีสอดำ ไม้พุ่มขนาดใหญ่

• เปลือกต้น รสร้อน     สรรพคุณ   แก้ปวดท้อง แก้เลือด แก้ลม เป็นยาอายุวัฒนะ
• รากและใบ รสร้อน    สรรพคุณ    ต้มรับประทานหรือประคบ แก้ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ บำรุงและรักษาไข้
• ใบสด รสร้อนหอม    สรรพคุณ  คั้นเอาน้ำรับประทานแก้ปวดศีรษะ รักษาเยื่อจมูกอักเสบ ถอนพิษสาหร่ายทะเล
• ยาง รสร้อนเมา    สรรพคุณ บำรุงกำลัง ขับเลือดขับลมให้กระจาย ฆ่าพยาธิ ผิวหนัง  แก้คุดทะราด
• ราก รสเมาร้อน     สรรพคุณ แก้ลม ขับเหงื่อ แก้ริดสีดวงแห้ง

คัดลิ้น ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• ราก รสร้อนจัด    สรรพคุณ แก้เส้นเอ็นพิการ บำรุงเส้นเอ็น ห้ามใช้กับบุคคลที่เป็นโรคเส้นประสาทพิการ

คันทรง มี 2 ชนิด คือไม้พุ่มขนาดย่อมและเป็นต้นขนาดย่อม แต่สรรพคุณเหมือนกัน

• เปลือกต้นและใบ รสฝาดเฝื่อน     สรรพคุณ ต้มอาบแก้บวม เนื่องจากโรคไต หัวใจพิการ น้ำเหลืองเสีย เหน็บชา

คราม ไม้พุ่มต้นเล็ก

• ใบ รสเย็น     สรรพคุณ     ดับพิษ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ปวดศีรษะ
• ต้น รสเย็น      สรรพคุณ       ฟอกขับปัสสาวะให้บริสุทธิ์ แก้กระษัย แก้นิ่ว แก้ปัสสาวะขุ่นข้น

ครอบทั้ง 3 (ครอบจักรวาล, ครอบตลับ, ครอบฟันสี) ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน

ครอบจักรวาล (สารเข้าเลือก,ก่องเข้า)

ครอบตลับ(มะก่องเข้าหลวง)

ครอบฟันสี (ตอบแตบ, โผงผาง)

• ต้น รสขม      สรรพคุณ    บำรุงโลหิตและขับลม
• ใบ รสขมติดร้อนเล็กน้อย     สรรพคุณ     บ่มหนองฝีให้แตกเร็ว
• ดอก รสขม       สรรพคุณ ฟอกลำไส้ให้สะอาด บ่มหนองให้เกิดเร็ว
• ราก รสขม      สรรพคุณ    แก้ลม แก้ดี บำรุงธาตุ แก้มุตกิด แก้ไอ แก้ไข้ผอมเหลือง บำรุงกำลัง

ครอบฟันสี (ตอบแตบ, โผงผาง)

• ต้น รสขม     สรรพคุณ   บำรุงโลหิตและขับลม
• ใบ รสขมติดรอนเล็กน้อย    สรรพคุณ     บ่มหนองฝีให้แตกเร็ว
• ดอก รสขม     สรรพคุณ     ฟอกลำไส้ให้สะอาด บ่มหนองให้เกิดเร็ว
• ราก รสขม    สรรพคุณ แก้ลม แก้ดี บำรุงธาตุ แก้มุตกิด แก้ไอ แก้ไข้ผอมเหลือง บำรุงกำลัง

คางแดง (คาง, กางขี้มอด, มะขามป่า) ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

• เปลือกต้น รสฝาดเฝื่อน สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้ตกโลหิต แก้บวม แก้ฝี แก้พยาธิ เปื่อยเน่า แก้ลำไส้พิการ บำรุงธาตุ ฝนทารักษาโรคเรื้อน แผลเน่าเปื่อยเรื้อรัง ทาหัวฝี
• ใบ รสเฝื่อน สรรพคุณ แก้ไอ
• ดอก รสหวาน สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้ปวดบาดแผล แก้พิษฟกบวม  แก้คุดทะราด แก้ตาอักเสบ

ควินิน (ต้นซิงโคน่า) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ก้าน,ใบและเปลือกต้น รสขมจัด สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น (มาลาเรีย) บำรุงน้ำดี แก้ร้อนใน

คูน (ชัยพฤกษ์) ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงขนาดกลาง ใบใหญ่ ดอกสีเหลือง ห้อยเป็นพวง     ฝักกลมยาวเกลียง เนื้อในสีดำ

• เนื้อในฝัก รสหวานเอียน   สรรพคุณ   ระบายท้อง ช่วยบรรเทาการแน่นหน้าอก ฟกช้ำ แก้ลมเข้าข้อและขัดข้อ
• ดอก รสขมเปรี้ยว    สรรพคุณ   แก้ไข้ เป็นยาระบาย
• เปลือกและใบ รสฝาดเมา     สรรพคุณ บดผสมทาฝี และเม็ดผื่นตามร่างกาย
• ใบ รสเมา     สรรพคุณ ระบายท้อง แก้พยาธิผิวหนัง
• ราก รสเมา      สรรพคุณ ฝนทารักษาขี้กลาก และเป็นยากระบายท้อง แก้คุดทะราด
• แก่น   นักไสยศาสตร์ใช้ทำปลัดขิกลงยันต์ผูกเอวเด็ก เพื่อให้ปีศาจไม่รบกวนเด็ก
• เปลือกต้น รสฝาด      สรรพคุณ  แก้ท้องร่วง สมานแผล
• เปลือกเม็ดและเปลือกฝัก รสเมาเบื่อ        สรรพคุณ ถอนพิษยาเบื่อเมา ทำให้อาเจียน
• กระพี้ รสเมา       สรรพคุณ แก้รำมะนาด

แค (แคแดง,แคขาว) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น   รสฝาดจัด      สรรพคุณ แก้ท้องร่วง คุมธาตุ บิดมูกเลือด สมานแผลทั้งภายในและภายนอก
• ใบ รสจืดมัน     สรรพคุณ แก้ไข้เปลี่ยนอากาศ(ไข้หัวลม) แก้ไข้หวัด
• เปลือกต้นแคป่า รสฝาด      สรรพคุณ ต้มเอาน้ำชะล้างบาทดแผลให้แผลหายเร็ว

แคแตร (แคแกล) ไม้ป่ายืนต้นขนาดกลาง

• ดอก  รสหวานเย็น      สรรพคุณ ขับเสมหะและโลหิต ขับผายลม
• ราก  รสหวานเย็น     สรรพคุณ ขับเสมหะ แก้ลม

แคฝอย (แคขาว) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อไม้และเปลือกต้น รสฝาดเฝื่อนหวาน    สรรพคุณ    แก้ท้องร่วง แก้บวม แก้ตกโลหิต แก้พยาธิ แก้ฝีเปื่อยพัง
• ราก รสฝาดเย็น    สรรพคุณ    แก้ริดสีดวงงอก

คำไทย(คำแสด,คำเงาะ)ไม้พุ่มขนาดใหญ่ หรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

• ดอก รสหวาน    สรรพคุณ   บำรุงโลหิต แก้โรคโลหิตจาง สมานแผล แก้บิด แก้โรคไต
• เมล็ด รสร้อนหอม     สรรพคุณ    แก้ลม สมานแผล ตัดไข้
• รก (เนื้อหุ้มเมล็ด) รสหวาน    สรรพคุณ    ระบายท้อง

คำฝอย(คำ,ดอกคำ) ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน

• ดอก รสหอมร้อน    สรรพคุณ   บำรุงหัวใจ บำรุงประสาท ขับระดู ดอกแห้ง รักษาโรคดีพิการ
• เกสร รสหวาน    สรรพคุณ    บำรุงโลหิตและน้ำเหลืองให้เป็นปกติ แก้แสบร้อนตามผิวหนัง
• เมล็ด รสหวานร้อน      สรรพคุณ    ระบายท้อง ขับเสมหะ แก้โรคผิวหนัง แก้บวม ขับระดู ป่นเป็นยาพอก แก้ปวดมดลูกหลังคลอดบุตร
• น้ำมันจากเมล็ด รสร้อน     สรรพคุณ     แก้โรคขัดข้อ อัมพาต แก้ฝี

คว่ำตายหงายเป็น (ฆ้องสามย่านตัวผู้) ไม้ต้นเล็ก  ใบหนา

• ใบ รสเย็นเฝื่อน     สรรพคุณ ตำพอกแก้ปวด แก้อักเสบ ฟกบวม  และถอนพิษ น้ำที่คั้นจากใบผสมการบูรใช้ทาถูนวดแก้เคล็ด แก้ขัดแพลง

ไคร้เครือ ไม้ต้นเล็ก

• ราก รสขมขื่นปร่า     สรรพคุณ แก้พิษไข้ พิษกาฬ เจริญอาหาร ชูกำลัง

ฆ้องสามย่าน  ไม้ต้นขนาดเล็ก

• ใบ รสเย็น     สรรพคุณ ตำพอกฝีถอนพิษ แก้ปวด รับประทานายในดับพิษร้อน ใบผสมน้ำประสานทองสะตุ ตำตากแดดให้แห้ง บดเป็นผงทาลิ้นเด็กอ่อน แก้ละอองซาง

งิ้ว ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

• ใบสด     สรรพคุณ    ตำคั้นเอาน้ำทาต่อมในคออักเสบ กากพอกแก้ฟกช้ำ อักเสบบวม
• ดอกแห้ง      สรรพคุณ     ตำผสมน้ำทาระงับปวด
• ราก รสเบื่อเมา     สรรพคุณ บำรุงกำลัง แต่ทำให้อาเจียน
• ยาง รสฝาด    สรรพคุณ     แก้ท้องร่วง แก้ระดูตกหนัก บำรุงร่างกาย

งิ้วป่า (งิ้วผา ,นุ่นป่า) ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

• ราก รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ     บำรุงกำลัง ทำให้อาเจียน
• ใบ ตำเป็นผง ทาภายนอกแก้ฟกช้ำ ฝนกับน้ำทาแก้ต่อมอักเสบ
• ดอกแห้ง ทำยาทาระงับความปวด และแก้พิษไข้ใช้ผสมกับเมล็ดฝิ่น น้ำนมแพะ และน้ำตาลแก้ริดสีดวง
• ยาง รสฝาด     สรรพคุณ     บำรุงกำลัง แก้ระดูขาว

หงอนไก่ดอกกลม(หงอนไก่ป่า) ไม้ดอกต้นเล็กๆ

• ราก รสเผ็ดขื่นร้อนเล็กน้อย สรรพคุณ แก้เข้เพื่อลม (ไข้ฤดูฝนมีอาการท้องอืดเฟ้อ) แก้ไข้พา แก้โลหิต แก้ลมอัมพฤกษ์ บำรุงธาตุ แก้หืด แก้เสมหะ

 หงอนไก่ทะเล ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ราก รสกร่อยเค็ม     สรรพคุณ     ขับน้ำคาวปลาหลังคลอดบุตร แก้ประจำเดือนไม่ปกติ

เหงือกปลาหมอ (ดอกขาว,ดอกสีฟ้า) ไม้พุ่มขนาดกลางใบเป็นจักเว้าใหญ่ ริมใบมีหนามแหลมคม

• ใบ รสร้อนเล็กน้อย      สรรพคุณ    ตำพอกรักษาโรคปวดบวมและแผลอักเสบ
• ใบอ่อน ต้มกับเปลือกต้นอบเชย รับประทานแก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ
• ลูก รสร้อน     สรรพคุณ    ขับโลหิตอย่างแรง แก้ฝีตานซาง
• ราก รสเฝื่อนเค็ม    สรรพคุณ     ต้มอาบแก้พาไข้หัวผื่นคัน แก้โรคผิวหนังทุกชนิด
• ต้นมัดตำให้ละเอียด พอกปิดแผลเรื้อรัง ถอนพิษ รับประทานแก้พิษฝีดาษ เป็นยาตัดรากฝี ใช้ทั้ง 5 รสร้อน  สรรพคุณ    แก้ไข้หัว แก้พาฝี แก้พิษกาฬได้ดีมาก

จักรนารายณ์ ไม้ต้นเล็ก)

• ใบสด รสเย็น สรรพคุณ ตำผสมสุราพอกปิดแก้พิษฝี แก้ปวด แก้ฟกบวม ถอนพิษ    ได้ดี แก้อักเสบทุกชนิด แก้พิษสัตว์กัดต่อย

จันทน์กระพ้อ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• แก่น รสร้อนหอม สรรพคุณ แก้ไข้สันนิบาต แก้ไข้เพื่อเลือดและลม
• ดอก รสเย็นหอมจัด สรรพคุณ แก้ไข้ บำรุงหัวใจ

จันทน์เกราะ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เนื้อไม้ รสขมหอม สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้เพื่อดี แก้กระษัย แก้ตับปอดพิการ แก้ร้อนในกระหายน้ำ

จันทน์ชะมด หรือ จันทน์หอม ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• แก่น รสขมหอม สรรพคุณ บำรุงหัวใจ แก้ลมวิงเวียน แก้คลื่นเหียนอาเจียน ทำให้ใจชื่นบาน สดชื่นแจ่มใส ชูกำลังใช้ทำยาหอม

จันทน์แดง ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

• เนื้อไม้ และแก่น รสขมเย็น    สรรพคุณ แก้ไอ แก้ซางอันบังเกิดแต่ดี แก้เลือดออกตามไรฟัน แก้บาดแผล แก้ไข้เพื่อดีพิการทำให้ชื่นใจ แก้ร้อนดับพิษไข้ทุกชนิด ฝนทาแก้ฟกบวม

จันทน์เทศ ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

• เนื้อไม้และแก่น รสขมหอมร้อน    สรรพคุณ แก้ไข้ดีเดือด ดีพลุ่ง แก้กระสับกระส่าย  ตาลอยเผลอสติ บำรุงตับ ปอด น้ำดี
• เมล็ดใน รสหอมฝาดหวานสุขุม    สรรพคุณ แก้กระหายน้ำ บำรุงกำลัง แก้ลม แก้จุกเสียด แก้กำเดา แก้ท้องร่วง  แก้ปวดขัดมดลูก ขับลมในลำไส้ บำรุงโลหิต แก้บิด บำรุงธาตุ
• รกหุ้มเมล็ด(ดอก) รสหอมฝาดร้อน   สรรพคุณ บำรุงโลหิต บำรุงผิวเนื้อให้เจริญ

จันทน์ลูกหอม ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เนื้อไม้ รสขมหวาน   สรรพคุณ บำรุงประสาท บำรุงเนื้อหนังให้สดชื่น แก้ไข้ตับ ปอดพิการ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้เหงื่อตกหนัก ขับพยาธิ
• ผลสุก รสหวานฝาด      สรรพคุณ รับประทานกับน้ำกะทิสด บำรุงกำลัง แก้ท้องเสีย

จันทน์โอ หรือ ลูกอินทร์ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เนื้อไม้ รสขมหวาน      สรรพคุณ บำรุงประสาท บำรุงกำลัง แก้ตับปอดพิการ แก้ไข้    แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้เหงื่อตกหนัก แก้ไข้ตัวร้อน

จันทนา (จันทน์ขาว) ไม้พุ่มยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อไม้ รสขมเย็น    สรรพคุณ แก้ไข้อันบังเกิดแต่ตับและดี บำรุงเลือดลม
• แก่น รสหอมเย็นติดร้อน     สรรพคุณ แก้ไข้กำเดา บำรุงหัวใจ แก้ลม แก้อ่อนเพลีย

จาก    ไม้กอใบคล้ายใบมะพร้าว เกิดที่ลุ่มเค็ม

• ใบ รสฝาด   สรรพคุณ แก้ลมจรต่างๆ แก้เสมหะและดับพิษทั้งปวง
• นมจาก เป็นเกล็ดสีดำอยู่ใต้ท้องใบ รสฝาดกร่อย     สรรพคุณ แก้ลมจร ลมป่วง แก้ไข้ ท้องเสีย แก้พิษตานซ่างลิ้นเป็นฝ้าละอองขาว

จามจุรี,ก้ามปู,ฉำฉา ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

• เปลือกต้น รสฝาด     สรรพคุณ สมานแผลในปาก ในคอ เหงือกหรือฟันผุ แก้ริดสีดวงทวาร แก้ท้องร่วง ห้ามโลหิตตกใน
• เมล็ด รสฝาดเมา    สรรพคุณ แก้กลาก เกลื้อน และโรคเรื้อน แก้เยื่อตาอักเสบ
• ใบ รสเย็น     สรรพคุณ ทำให้เย็นดับพิษ แก้ปวดแสบปวดร้อน

จิกเขา ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

• เปลือกต้น รสร้อนเล็กน้อย     สรรพคุณ แก้ปวดศีรษะ แก้เสมหะพิการ แก้ระดูขาว
• เมล็ด รสร้อน     สรรพคุณ     แก้แน่นจุกเสียด

จิกนา ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้น รสร้อนเล็กน้อย      สรรพคุณ    แก้ปวดศีรษะ แก้เลือดออกตามไรฟัน ใช้เบื่อปลา
• เนื้อไม้ รสร้อนเฝื่อนๆ สรรพคุณ ขับระดูขาว
• เมล็ด รสร้อน     สรรพคุณ     แก้แน่นจุกเสียด รัดมดลูกหลังการคลอดบุตร แก้เยื่อตาอักเสบ แก้อาเจียน ฝนทาแก้ตัวร้อน แก้ไอเด็ก
• ใบ รสฝาด    สรรพคุณ      แก้ท้องร่วง
• ราก รสขื่นเอียน    สรรพคุณ    ระบายท้อง

จุกโรหิณี  ไม้พุ่มขนาดย่อม

• ราก รสขมเย็น     สรรพคุณ     ถอนพิษไข้กาฬ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ลดความร้อนใน   ร่างกาย บางตำราว่า รสสุขุม      สรรพคุณ    แก้ไข้เพื่อโลหิต แก้ลมปลายไข้

เจตพังคี ไม้ต้นเล็กๆ

• ราก รสเผ็ดขื่นปร่า   สรรพคุณ    แก้ท้องขึ้นปวดแน่นในท้อง ขับลมทำให้เรอ ฝนกับน้ำปูนใส ผสมกับมหาหิงคุ์และการบูรทาท้องเด็กอ่อน แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้ปวดท้อง ขับผายลม

เจตมูลเพลิงขาว ไม้พุ่มขนาดเล็ก

• ใบ รสร้อน     สรรพคุณ แก้ลมและเสมหะ
• ดอก รสร้อน    สรรพคุณ แก้โรคตา แก้หนาวและเย็น
• ต้น รสร้อน     สรรพคุณ ขับโลหิตประจำเดือน
• ราก รสร้อน    สรรพคุณ ขับลมในกระเพาะอาหารและลำไส้ แก้ริดสีดวงทวาร แก้บวม แก้คุดทะราด บำรุงธาตุ บำรุงโลหิต

เจตมูลเพลิงแดง (ไฟใต้ดิน) ไม้พุ่มขนาดเล็ก

• ราก รสร้อน     สรรพคุณ     บำรุงธาตุ บำรุงโลหิต ขับลมในลำไส้และกระเพาะอาหารให้เรอ แก้ท้องอืด เฟ้อ เสียด แน่นหน้าอก ทำให้ร่างกายเกิดความอบอุ่น ถ้ารับประทานมาก ทำให้แท้งลูก บดเป็นผงปิดพอกฝี ทำให้เกิดความร้อน เกลื่อนฝีได้ แก้ริดสีดวงทวาร

เฉียงพร้านางแอ ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงขนาดกลาง

• เปลือกต้น รสฝาดเย็น    สรรพคุณ ลดความร้อน แก้ไข้ กล่อมเสมหะ แก้ร้อนในกระหายน้ำ

ชะมดต้น(ฝ้ายผี) ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อนหรือไม้พุ่ม

• ใบ รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ ฆ่าพยาธิผิวหนัง กลาก เกลื้อน
• ดอก รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ แก้พยาธิไส้เดือน
• ต้น รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ เกลื้อนช้าง เกลื้อนใหญ่ เรื้อนกวาง เรื้อนน้ำเต้า
• ราก รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    ฆ่าพยาธิตามชุมชนและรากผม รังแค
• ลูกและใบ ตำพอกฝี เร่งหนองให้แตกเร็ว
• เปลือกต้น รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ   ตำคั้นเอาน้ำหยอดหูฆ่าแมงเข้าหู
• ใช้ทั้ง 5 รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    รักษาฝีภายใน

ชะมวง(ส้มมวง) ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงขนาดกลาง

• ใบ ผล รสเปรียว    สรรพคุณ    ระบายท้อง แก้ไข้ กัดฟอกเสมหะ แก้ธาตุพิการ
• ราก รสเปรี้ยว    สรรพคุณ     แก้ไข้ตัวร้อน

ชบา ไม้พุ่มขนาดย่อม

• รากสด รสร้อนเล็กน้อย    สรรพคุณ   ตำพอกแก้พิษฝี ฟกบวม รับประทานขับน้ำย่อยอาหาร เจริญอาหาร

ชะอม ไม้พุ่มขนาดย่อม

• ราก รสร้อนเล็กน้อย     สรรพคุณ    แก้ท้องขึ้นอึกเฟ้อ ขับลมในลำไส้ แก้ปวดเสียวในท้อง(มดลูกอักเสบ)

ชะเอมเทศ(ชะเอมจีน) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• ใบ รสเฝื่อนหวาน     สรรพคุณ     ทำให้เสมหะแห้ง แก้ดีพิการ
• ดอก รสเฝื่อน    สรรพคุณ แก้คัน แก้ฝีดาษ
• ต้น รสหวานน้อย     สรรพคุณ    ขับลมให้ลงเบื้องต่ำ
• ราก รสหวาน     สรรพคุณ ขับเลือดเน่า บำรุงหัวใจชุ่มชื้น แก้กำเดา แก้เสมหะเป็นพิษ แก้น้ำลายเหนียว ทำให้ชุ่มคอเปลือกราก ทำให้อาเจียน

 ชมพู่น้ำดอกไม้ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อในลูก รสเปรี้ยวหวานเย็น      สรรพคุณ ปรุงยาหอมชูกำลัง ทำให้ใจคอชุ่มชื่น บำรุงหัวใจเหมาะสำหรับเป็นอาหารแก่คนไข้หนัก

ชา หรือ เมี่ยง ไม้ต้นขนาดย่อม

• ใบ รสฝาด     สรรพคุณ รมแก้หืด ชงแก่ ๆ รับประทาน แก้พิษของยาอันตราย สมานแผล กากใบชา ใช้โขลกหิดพอกแผลถูกไฟ ถูกน้ำร้อนลวก บางตำราว่า รสฝาด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย บำรุงหัวใจให้ชุ่มชื่น

ช้าพลู(ผักอีไร) ไม้ต้นเล็กๆ

• ราก รสเผ็ดร้อนเล็กน้อย    สรรพคุณ แก้คูถเสมหะ ขับเสมหะให้ตกทางทวารหนัก
• ต้น รสเผ็ดร้อนเล็กน้อย    สรรพคุณ แก้เสมหะในทรวงอก
• ลูก(ดอก) รสเผ็ดร้อนเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้เสมหะในลำคอ
• ใบ รสเผ็ดร้อนเล็กน้อย    สรรพคุณ ทำให้เสมหะงวดและแห้งเข้า

ช้างงาเดียว ไม้ต้นเล็กๆ

• ราก รสขื่น     สรรพคุณ    แก้พิษฝีภายใน แก้กระษัย แก้ปัสสาวะพากร แก้ไตพิการ

ชิงขี่ ไม้พุ่มขนาดย่อม

• ต้น รสขื่นปร่า     สรรพคุณ แก้ฟกบวม
• ลูก รสขื่นปร่า    สรรพคุณ แก้เจ็บคอ ลำคออักเสบ
• ดอก รสขื่นเมา      สรรพคุณ แก้โรคมะเร็ง
• ราก รสขมขื่น      สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อลม ขับลมในท้องให้ซ่านออกมา แก้ไข้ร้อนในทุกชนิด
• ใบ รสเฝื่อนเมา     สรรพคุณ ต้มเอาน้ำอาบแก้โรคผิวหนัง ไข้ฝีกาฬ สันนิบาต ตะคริว

ชุมเห็ดเทศ ไม้พุ่มใหญ่

• ใบ รสเบื่อเอียน     สรรพคุณ ตำหรือขยี้ทาแก้กลากเกลื้อน โรคผิวหนังชนิดมีตัว
• ต้น รสเบื่อเอียน    สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน
• ดอก รสเบื่อเอียน     สรรพคุณ ระบายอ่อนๆ
• ต้น ราก ใบ รสเบื่อเอียน     สรรพคุณ แก้กระษัยเส้น แก้ท้องผูก ขับปัสสาวะ

ชุมเห็ดไทย(ชุมเห็ดเล็ก) ไม้ต้นขนาดเล็ก

• เมล็ด คั่วให้เกรียม ตำผง ชงน้ำร้อนเหมือนกาแฟ รสขมหอมเล็กน้อย     สรรพคุณ บำรุงหัวใจให้ชุ่มชื่น ทำให้นอนหลับ แก้กระษัย ขับปัสสาวะ
• ใช้ทั้ง 5 รสขมเบื่อ       สรรพคุณ แก้ไข้ ขับพยาธิในท้องเด็ก

ช้อยนางรำ (สอยนางรำ) ไม้พุ่มขนาดย่อม

• ใบ รสเย็น      สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้พิษ

ชัด ไม้ต้นขนาดย่อม

• เมล็ด(ลูก) รสฝาด     สรรพคุณ แก้ท้องร่วง กล่อมเสมหะและอาจม

 ซาก ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

• ไม้นี้รับประทานไม่ได้ เป็นพาอาจถึงตายได้ ถ้าจะนำไปปรุงเป็นยาต้องเผาให้เป็นถ่าน
• ถ่าน รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ  แก้ไข้พิษเซื่องซึม แก้โรคผิวหนัง

ดีหมี ไม้ต้นขนาดใหญ่

• เนื้อไม้ รสขม     สรรพคุณ ระงับความร้อน ดับพิษไข้ แก้ปวดศีรษะ ขับเหงื่อ

ตะดกนา(พญาช้างดำ) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง เรียกชื่อ ตะโก หรือ พญาช้างดำ

• ผล รสฝาด     สรรพคุณ แก้ท้องร่วง  ตกโลหิต  แก้มวนท้อง ขับพยาธิ แก้กระษัย แก้ฝีเน่าเปื่อย
• เลือกลูก เผาเป็นถ่าน แช่น้ำรับประทาน ขับระดูขาว ขับปัสสาวะ
• เลือกต้อนและเนื้อไม้ รสฝาดติดขม        สรรพคุณ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง บำรุงกำหนัด แก้กามตายด้าน
• เปลือกต้น เผาเป็นด่างแช่น้ำรับประทาน ขับระดูขาว ขับปัสสาวะ ต้มกับเกลือรักษารำมะนาด แก้ปวดฟัน เป็นยาอายุวัฒนะ

ตะโกสวน(ตะโกไทย) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เปลือกต้นและลูกอ่อน รสฝาด       สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้อาเจียน แก้บิด สมานแผล

ตะขบไทย ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

• เนื้อไม้ รสฝาด      สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้บิดมูกเลือด
• ราก รสฝาด     สรรพคุณ กล่อมเสมหะ และอาจม
• ใบ รสฝาดเอียน    สรรพคุณ ขับเหงื่อ

ตะขบป่า ไม้ยืนต้นขนาดกลางมีหนาม

เนื้อไม้ รสเบื่อเอียน     สรรพคุณ     ขับพยาธิไส้เดือน แก้ตานขโมย แก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน ประดง

 

ตะไคร้ต้น (ตะไคร้บก) ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

ราก รสปร่า     สรรพคุณ      ขับลมในลำไส้ ดับกลิ่นคาว ขับผายลม ทำให้เรอ แก้ปัสสาวะพิการ

 

 

ตะไคร้น้ำ ไม้พุ่มขนาดย่อมขึ้นอยู่ริมน้ำ

ราก รสจืด   สรรพคุณ     แก้กระษัย แก้ปัสสาวะพิการ แก้ช้ำรั่ว เบาหยดย้อย

 

ตะเคียนทอง ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เนื้อไท้และแก่น รสขมหวาน    สรรพคุณ    แก้คุดทะราด แก้เสมหะ แก้โลหิต แก้กำเดา แก้ไข้ สัมประชวร (ไข้ที่มีอาการแสดงที่ดวงตา ให้เป็นสี แดง เหลือง เขียว)

 

ตับใหญ่(มะพลับดง) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อไม้และราก รสฝาดเลี่ยนเย็น   สรรพคุณ แก้พิษทั้งปวง แก้พิษวัณโรค

 

ตับเต่าน้อย ไม้พุ่มขนาดย่อม

รากและต้น รสขมเย็นเอียน    สรรพำคุณ     ดับพิษไข้ทั้งปวง แก้ตัวร้อน ดับพิษซาง แก้พิษฝีในท้อง

 

ตาตุ่ม ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

ต้น รสขมเอียนร้อน    สรรพคุณ ขับผายลม แก้โลหิตพิการ ถ่ายเสมหะ

ใบ รสร้อนเอียน    สรรพคุณ แก้ลมบ้าหมู

ยาง รสร้อน    สรรพคุณ ถ่ายหนองและลม ถ่ายอุจจาระอย่างแรง และกัดทำลายอย่างแรงจนน้ำหมดตัวถึงตาย และเข้าตาอาจบอดได้

 

ตาเสือ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ    กล่อมเสมหะ และขับโลหิต

ใบ รสฝาดเฝื่อน    สรรพคุณ    แก้บวม

ผล รสฝาดเฝื่อน    สรรพคุณ    แก้บวมข้อ

 

ตาเสือทุ่ง ไม้ยืนต้น

เปลือกต้น รสฝาด     สรรพคุณ    แก้ริดสีดวงจมูก

ใบ รสขมฝาด   สรรพคุณ    แก้อหิวาตกโรค แก้ท้องร่วง แก้อาเจียน

 

ตานขโมย ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสเบื่อเมา    สรรพคุณ    แก้บิดมูกเลือด

เนื้อไม้ รสเบื่อเมา     สรรพคุณ   แก้พาตานซาง ขับพยาธิไส้เดือน แก้ซางลงท้อง

ใบ รสเบื่อเมา    สรรพคุณ    แก้เม็ดซางขึ้นปาก

ผล รสเบื่อเมา   สรรพคุณ     แก้ตานขโมย  พุงโร

ราก รสเบื่อเมา   สรรพคุณ    ขับพยาธิทุกชนิด แก้พิษตานซาง แก้ท้องร่วง

 

ตานดำ ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เนื้อไม้และราก รสเมาเอียน    สรรพคุณ   ขับพยาธิไส้เดือน ตัวตืด แก้พิษตานซาง ผอมแห้ง ละลายไขข้อ ทำให้เกิดความร้อน

 

ตาลโตนด ไม้ยืนต้นสูง จำพวกปาล์ม

งวงตาล รสหวานเย็น     สรรพคุณ     แก้พิษตานซาง ขับพยาธิ ทำให้ดวงจิตชื่นบาน

ก้านตาลและใบสด ลนไฟบิดเอาน้ำรับประทาน รสฝาด    สรรพคุณ    แก้บิด แก้ท้องร่วง แก้โลหิต อมแก้ปากเปื่อย

ราก รสหวานเย็น     สรรพคุณ  แก้พิษตานซาง  ชูกำลัง ขับพยาธิ

 

ตานเสี้ยน ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

เปลือกต้นและเนื้อไม้  รสเบื่อเมาเล็กน้อย     สรรพคุณ แก้อุจจาระธาตุพิการ อุจจาระเป็นฟองสีเขียว สีขาวเป็นมูกเลือด

ราก รสจืดเบื่อเล็กน้อย      สรรพคุณ แก้ตานซาง กล่อมอาจม ขับพยาธิไส้เดือน

 

ตีนเป็ดตัน (พญาสัตตบรรณ)ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสขม    สรรพคุณ    แก้ไข้เพื่อดีพิการ สมานลำไส้

ใบ รสจืด     สรรพคุณ แก้ไข้หวัด

ดอก รสขมเย็น     สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อโลหิต ไข้ตัวร้อน ไข้เหนือ

ราก รสร้อนเล็กน้อย    สรรพคุณ ขับผายลม

กระพี้ รสร้อนเล็กน้อย    สรรพคุณ ขับโลหิตให้ตก

 

ตีนเป็ดน้ำ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสจืดเฝื่อน     สรรพคุณ    แก้นิ่ว แก้ไข้

กระพี้ รสเบื่อเมา     สรรพคุณ    แก้เกลื้อน

ใบ รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    ฆ่าพยาธิผิวหนัง กลาก เกลื้อน แก้ไข้หวัด

 

ตูมกาต้ม ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ     แก้พิษสัตว์กัดต่อย พิษงูกัด โดยฝันกับสุรา ชุบสำลีปิดบาดแผล ผสมรำให้ม้ากิน ขับพยาธิตัวดีด   เมล็ด รสเมา สรรพคุณ รับประทานทำให้อาเจียน อันตรายถึงตายได้

 

เตยหอม ไม้น้ำต้นเล็กๆ เป็นกอ

ใบ รสเย็นหอม    สรรพคุณ   บำรุงหัวใจ ดับพิษไข้  ชูกำลัง

รากและต้น รสจืดหอม    สรรพคุณ     แก้กระษัย,ไตพิการ ขับปัสสาวะ

ต่อไส้ ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ราก รสจืดเอียน    สรรพคุณ   ขับปัสสาวะ  บำรุงเส้นเอ็น

ใบอ่อน ตำผสมดินสอพองสุมขม่อมเด็ก แก้หวัดคัดจมูก

 

เต่าร้าง(เต่ารั้ง) ไม้ยืนต้นขนาดกลางจำพวกหมาก

หัวและราก รสหวานเย็นขม    สรรพคุณ     ดับพิษตับ ปอด แก้หัวใจพิการ

 

ตองแตก หรือ ทนดี ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสจืดเฝื่อนขมน้อย     สรรพคุณ    ระบายอ่อนๆ ถ่ายลมถ่ายเสมหะ ไม่ไซ้ท้อง

ใบและเมล็ด รสเบื่อขมน้อย    สรรพคุณ ถ่ายพยาธิ แก้ฟกบวม แก้ดีซ่าน แก้หืด

 

ถั่วแระต้น ไม้พุ่มเล็กๆ

เมล็ด รสมัน        สรรพคุณ บำรุงเส้นเอ็น ทำให้เกิดความอบอุ่น

รา รสจืด   สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้น้ำปัสสาวะเป็นสีแดงเหลืองคล้ายขมิ้น และ ปัสสาวะน้อย

 

ถั่วแระผี ไม้พุ่มเล็กๆ

ราก     รสจืดขื่นๆ     สรรพคุณ     ขับละลายก้อนนิ่วเกิดจากไต กระตุ้นเตือนไตให้ทำงาน

 

ทรงบาดาล ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก   รสเบื่อขม     สรรพคุณ    ถอนพิษผิดสำแดง(ไข้ซ้ำ) แก้สะอึก (เนื่องจากกระเพาะอาหารขยายตัว)

 

ทับทิม ไม้พุ่มใบเล็กๆยอดแดง มีอยู่2ชนิด คือ ชนิดดอกแดง และชนิดดอกขาว

ต้น ราก รสเบื่อเมา     สรรพคุณ ขับพยาธิตัวตืด และพยาธิไส้เดือน

ใบ รสฝาด     สรรพคุณ แก้เด็กท้องร่วง บิดมูกเลือด

เปลือกลูก รสฝาด    สรรพคุณ แก้ท้องร่วง บิด ปิดธาตุ ฝนกับน้ำปูนใส ทาแก้พุพอง เน่าเปื่อย

ทับทิมทั้ง5     สรรพคุณ แก้ท้องเสีย บิด มูกเลือด

 

ท้าวยายม่อม ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ต้น   รสจืดเฝื่อน     สรรพคุณ     ขับเสมหะให้ลงเบื้องต่ำ ขับพิษไข้หัว (หัดสุกใสดำแดง) แก้ไข้

ราก  รสจืดขื่น     สรรพคุณ     แก้พิษงู แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้อาเจียน แก้หืดไอ แก้พิษฝี

 

ท้ายยายม่อมดอกแดง(ปทุมราชา)

ราก รสจืดขื่น    สรรพคุณ    ถอนพิษสัตว์กัดต่อย แก้พิษงู

 

ทิ้งถ่อน (พญาช้างเผือก,พญาฉัททัน) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสร้อนสุขุม     สรรพคุณ     เจริญอาหาร ขับผายลม บำรุงธาตุ แก้ธาตุพิการ

ราก แก่น รสขมร้อนเล็กน้อย     สรรพคุณ   แก้เจ็บเอว เจ็บหลัง เส้นตึง ท้องอืด

ใบ  เผาไฟผสมกับน้ำยาสูบ ฉีดฆ่าตัวแมลงและตัวหนอนได้

เทพทาโร ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสร้อน     สรรพคุณ    แก้ลมจุกเสียด แน่น เฟ้อ แก้อาการปวดท้อง ขับผายลม บำรุงธาตุ ขับลมในลำไส้ และกระเพาะอาหาร

 

ทุเรียน ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ราก รสฝาด    สรรพคุณ     คุมธาตุ แก้ท้องร่วง

เปลือกลูก รสฝาด     สรรพคุณ     คุมธาตุ สมานแผล แก้น้ำเปลืองเสียพุพอง แก้ฝีตานซาง

กลิ่นของเปลือกลูกทุเรียน ขับไล่ตัวเรือดได้ เผาเป็นขี้เถ้า ละลายน้ำมันมะพร้าว ทาแก้คางทูม

เนื้อในลูก มีธาตุกำมะถัน รับประทานมากๆ ทำให้เกิดความร้อนในร่างกาย แก้โรคผิวหนังและขับพยาธิไส้เดือนในท้องได้

 

ทองพันชั่ง ไม้พุ่มต้นเล็ก

ใบ รสเบื่อเย็น    สรรพคุณ    ดับพิษไข้ แก้ไข้ตัวร้อน แก้พยาธิผิวหนัง

ราก รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ    แก้กลากเกลื้อน ผื่นคัน และโรคผิวหนังที่เป็นน้ำเหลืองบางชนิด

 

ทองระอาหรือลิ้นงูเห่า ไม้พุ่มขนาดเล็ก

ใบ รสเย็นเบื่อ      สรรพคุณ   ตำกับสุรา พอกแก้ปวดฝี ถอนพิษปวดอักเสบ

ราก รสเย็นเบื่อ    สรรพคุณ   ฝนกับสุรา ทาแก้พิษตะขาบ แมลงป่อง

 

ทองหลาง ไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีหนามตลอดทั้งต้น

ใบ เปลือกต้น รสเฝื่อนเอียนเย็น    สรรพคุณ  แก้เสมหะ แก้ลมเป็นพิษ หยอดตาแก้ตาแดงตาฝ้าฟางและตาแฉะ

ราก รสเมาเอียนเย็น    สรรพคุณ แก้พยาธิในท้อง แก้ตาฟาง แก้เสมหะ

 

ทองหลางใบมน (ทองหลางบก) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบคล้ายใบถั่วพู

เปลือกต้น รสเฝื่อนเอียน    สรรพคุณ แก้เสมหะ แก้ลม แก้ก้อนนิ่วในไต

กระพี้ รสเฝื่อนเอียน     สรรพคุณ แก้พิษฝี

แก่น รสเฝื่อนเอียนเย็น     สรรพคุณ แก้ฝีในท้อง(วัณโรค)

ใบ รสเบื่อเอียนเย็น    สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน แก้ตัวร้อน แก้ริดสีดวง

ดอก รสขื่นเอียนเย็น    สรรพคุณ ขับโลหิตระดู

ลูก(ฝัก)รสขม    สรรพคุณ บำรุงน้ำดี

ราก รสเฝื่อนเอียน    สรรพคุณ แก้พิษทั้งปวง

 

ทองหลางใบมนต่าง ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบตามเส้นเป็นสีเหลืองแกมเขียว ใบเหมือนทองหลางใบมน

ใบสด รสเอียนเย็น     สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน ดับพิษ

ใบแก่สด รมควันไต้ให้ตายนึ่งชุบสุราปิดแผล แก้เนื้อร้ายตายลุกลามบวมแดง(เนื้อเน่า)

 

ทองโหลง ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ไม่มีหนาม

ใบ เปลือกต้น รสเฝื่อนเอียนเย็น      สรรพคุณ     แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้โรคตา

 

เทียนเกล็ดหอย ไม้ต้นเล็กๆ

เมล็ด รสเผ็ดร้อนขมหอม    สรรพคุณ    แก้ลมวิงเวียน หน้ามืด ตามัว แก้โลหิตจาง      แก้เย็นชาปลายมือปลายเท้า

 

เทียนขม ลักษณะไม่ปรากฏ เพราะส่งมาจากต่างประเทศ

เมล็ด รสขม    สรรพคุณ    แก้ไข้ แก้ดีพิการ แก้ครั่นเนื้อครั่นตัว นอนสะดุ้งผวา หลับๆ ตื่นๆ

 

เทียนขาว ไม้ต้นเล็กๆ (ยี่หร่า)

เมล็ด รสเผ็ดร้อนขม    สรรพคุณ    บำรุงกำลัง ขับผายลม แก้เส้นศูนย์กลางท้องพิการ แก้ชีพจรอ่อนหรือพิการ นอนสะดุ้งผวา(โทษน้ำดี) แก้คลั่งเพ้อ

 

เทียนแดง ไม้ต้นเล็กๆคล้ายผักชี

เมล็ด รสเผ็ดร้อนขมเล็กน้อย    สรรพคุณ    ขับเสมหะ แก้ลม แก้น้ำดีพิการ แก้ลมเสียดแทง แก้คลื่นเหียนอาเจียน

 

เทียนดำ ไม้พุ่มขนาดย่อม

เมล็ด  รสเผ็ดขม    สรรพคุณ    ขับเสมหะให้ลงสู่คูถทวาร ขับลมในลำไส้ แก้อาเจียน บำรุงโลหิต

ใบและต้น รสจืดเฝื่อน     สรรพคุณ   แก้หนอนใน(กามโรค)

เปลือกต้น รสจืดเฝื่อน    สรรพคุณ    ขับระดูขาว

 

เทียนต้น หรือ เทียนย้อมมือ ไม้พุ่ม

ใบ รสฝาด     สรรพคุณ     แก้เล็บถอด อักเสบช้ำ

ยอดอ่อน รสฝาด    สรรพคุณ    แก้เด็กท้องร่วงได้ผลดีทุกระยะ

 

เทียนตากบ ไม้ต้นเล็กๆ

เมล็ด รสเผ็ดร้อนขมหอม ขับลมในลำไส้ให้ผายเรอ   แก้กระเพาะอาหารพิการ กำเริบ หย่อน พิการ

 

เทียนตาตั๊กแตน ไม้ต้นเล็กๆ

เมล็ด รสขมเผ็ดร้อนเล็กน้อย     สรรพคุณ    บำรุงธาตุ แก้เสมหะพิการ แก้กำเดา

 

เทียนเยาวพาณี คล้ายผักชี แต่โตกว่า

เมล็ด รสหวานกลิ่นหอม     สรรพคุณ  กระจายเสมหะ กระจายลมที่ลั่นโครกครากอยู่ในท้อง แก้จุกเสียด แก้ลมปั่นป่วนอยู่รอบขอบสะดือ แก้คลื่นเหียน อาเจียน

 

เทียนลวด ไม่ปรากฏลักษณะ เพราะสั่งมาจากต่างประเทศ

ราก รสร้อนขมหอม    สรรพคุณ    แก้น้ำดีพิการ แก้กำเดา นอนสะดุ้งสะทกสะท้าน      แก้เพ้อคลั่ง ขับน้ำดีให้ตกลำไส้

 

เทียนดอก ไม้ต้นเล็กๆ นิยมใช้ดอกสีขาวทำยา

ใบ รสเย็น      สรรพคุณ     ตำพอกแก้ปวดนิ้วเท้า (เก๊าท์) เล็บขบ ถอนพิษปวดอักเสบ

 

ไทรกร่าง ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด     สรรพคุณ    ต้มชะล้างบาดแผล สมานแผล

 

ไทรใหญ่ ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด     สรรพคุณ   สมานแผล

 

ไทรย้อย ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

รากอากาศ รสจืด     สรรพคุณ     ขับปัสสาวะ แก้กระษัยไตพิการ บำรุงน้ำนม แก้ปัสสาวะมีสีต่างๆ

 

ทำมัง ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสร้อนหอมฉุน       สรรพคุณ     ขับผายลม แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ บำรุงธาตุ แก้จุกเสียด

 

ธรณีสาร ไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

ราก รสจืดเย็น    สรรพคุณ     แก้ไข้ตัวร้อน แก้พิษตานซางเด็ก

 

นนทรี ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสฝาด    สรรพคุณ     ขับโลหิต กล่อมเสมหะและโลหิต แก้ท้องร่วง ขับผายลม

 

นมควาย ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ราก เนื้อไม้ รสฝาดเบื่อ    สรรพคุณ    แก้กระษัย แก้เบาเหลืองเบาแดง

นมนาง หรือ นมสาว ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสเย็นเอียน     สรรพคุณ บำรุงน้ำนม

เนื้อไม้และราก รสเย็น     สรรพคุณ  ระงับความร้อน แก้ไข้พิษ แก้ไข้หัวหัด สุกใส ดำแดง

ราก รสเย็น    สรรพคุณ  แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้เจ็บหลังเจ็บเอว

ใบ รสเย็น     สรรพคุณ  ตำผสมน้ำทาหรือพ่น แก้ร้อนภายใน

ลูก รสเย็น    สรรพคุณ  ต้มเอาน้ำรับประทานและอาบ แก้ซาง แก้เด็กตัวร้อน

 

นางแย้ม ไม้พุ่ม ราก รสเย็น    สรรพคุณ   แก้พิษฝีภายใจ ขับปัสสาวะ แก้โรคลำไส้ แก้กระษัย ไตพิการ

 

หนาดดำ ไม้ต้นเล็กๆ

ราก รสจืด     สรรพคุณ   ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว ไตพิการ

 

หนาดใหญ่ ไม้ยืนต้นล้มลุก

ใบ รสเมาฉุนเล็กน้อย    สรรพคุณ    แก้จุกเสียด แน่นเฟ้อ ขับผายลม แก้ปวดท้อง      ขับเหงื่อ ขับเสมหะ มวนเป็นบุหรี่สูบ แก้ริดสีดวงจมูก

 

หนามพรม ไม้ยืนต้นขนาดย่อม มี 2ชนิด คือ พรมป่าและพรมบ้าน

แก่น    รสเฝื่อนมันขมฝาดเล็กน้อย     สรรพคุณ    บำรุงไขมัน บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย

 

นุ่น ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสเอียนเย็น    สรรพคุณ   แก้ไข้ แก้ร้อนใน

เมล็ด รสเอียนมัน     สรรพคุณ   ระบายท้อง ขับปัสสาวะ คั้นเอาน้ำมันทำน้ำมันใส่ผม

 

เนระพูสี ไม้จำพวกเฟริน์และผักกูด

ต้น รสฝาด สรรพคุณ แก้บิด มูกเลือด แก้ไข้ท้องเสีย (ไข้รากสาด) แก้ปวดเบ่ง แก้ไข้เหนือ แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ

เหง้า รสฝาดเย็น     สรรพคุณ แก้ธาตุพิการ แก้ปอดพิการ แก้ลมสันนิบาต 7 จำพวก  ดับพิษไข้ แก้คอเปื่อย ลิ้นเปลื่อย แก้ไอ แก้ซางเด็ก

รากอากาศ     สรรพคุณ คล้ายกับเหง้า

 

น้อยหน่า ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ใบ รสเมาเบื่อ สรรพคุณ ฆ่าเชื้อโรค ขับตัวกิมิชาติในลำไส้ (พยาธิไส้เดือน)

โขลกป่น พอกแก้ฟกช้ำ ฆ่าพยาธิผิวหนังกลากเกลื้อน

เปลือกต้น รสฝาด     สรรพคุณ   สมานแผล ปิดธาตุ

เปลือกลูก รสฝาด     สรรพคุณ   ฝนกับสุราทาแก้พิษงูกัด

ราก รสขมเอียน     สรรพคุณ    ระบายท้อง

 

น้อยโหน่ง ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ใบ รสเบื่อขม สรรพคุณ ตำพอกแก้ฟกบวม ฆ่าพยาธิผิวหนัง

ผลดิบ รสฝาด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง บิด ขับตัวกิมิชาติ (พยาธิไส้เดือนในท้อง)

 

เนียม ไม้ต้นเล็กๆ

ใบ รสหอมฉุน   สรรพคุณ ทำยานัตถ์ แก้หวัดคัดจมูก

ลูกลิด หรือ ปอบิด ไม้พุ่มขนาดย่อม

ผล รสฝาด    สรรพคุณ แก้บิด แก้บวมเบ่ง แก้เสมหะพิการ ตำพอกแก้ปวดเคล็ดบวม

เปลือก ต้นราก รสฝาด    สรรพคุณ แก้ท้องร่วง บำรุงธาตุ

 

บุนนาค ไม้ยืนต้นขนาดกลาง มี 2 ชนิด คือ บุนนาคบ้าน และ บุนนาคป่า นิยมใช้บุนนาคป่า ซึ่งมีสรรพคุณดีกว่า

ใบ รสฝาด   สรรพคุณ แก้บาดแผลสด สมานแผล

เปลือกต้น รสฝาดร้อนเล็กน้อย     สรรพคุณ กระจายหนอง

กระพี้ รสขื่น    สรรพคุณ แก้เสมหะในลำคอ

แก่น รสขื่น    สรรพคุณ แก้เลือดออกตามไรฟัน

ราก รสร้อน    สรรพคุณ ขับลมในลำไส้

ดอก รสหอมเย็น    สรรพคุณ บำรุงโลหิต บำรุงผิวกายให้สดชื่น แก้ร้อนกระสับกระส่าย ชูกำลัง แก้ลมกองละเอียด หน้ามืดวิงเวียนใจสั่น อ่อนเพลีย ใจหวิว

 

เบญกานี ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ลูกเบญกานี เป็นยางไม้เกิดจากต้นเบญกานี (ลักษณะเป็นก้อนลูกกลมๆ เป็นหนาม)

รสฝาดจัด    สรรพคุณ     แก้ท้องร่วง บิด ปวดเบ่ง แก้อาเจียน สมานแผล

 

เบญจมาศบ้าน ไม้ดอกต้นเล็ก

ดอก รสหอมเย็น    สรรพคุณ ทำยาหอมชูกำลัง แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ

 

เบน หรือ เบนขอ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น แก่น ใบ รสจืดขื่น   สรรพคุณ    แก้เส้นเอ็นพิการ แก้กระษัยเหน็บชา        แก้เหน็บชา แก้ไขข้อ กามโรค

 

ใบเงิน ไม้พุ่มขนาดย่อม

ใบ รสเย็น   สรรพคุณ   ดับพิษ แก้ไข้พิษร้อน ล้อมตับดับพิษ

 

ใบทอง ไม้พุ่มต้นเล็ก

ใบ รสเย็น   สรรพคุณ   ดับพิษ แก้ไข้พิษร้อน ล้อมตับดับพิษ

 

ใบนาค ไม้พุ่มขนาดย่อม

ใบ รสเย็น    สรรพคุณ   ดับพิษ แก้ไข้พิษร้อน ล้อมตับดับพิษ

 

ประดงเลือด หรือ ประดงไฟ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อไม้ รสเย็นเฝื่อนเมาเล็กน้อย   สรรพคุณ   แก้เม็ดประดงผื่นคัน แดงทั้งตัว แก้ปวดแสบปวดร้อน มีน้ำเหลืองไหล

 

ประดู่ขาว หรือ สะตือ ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ ใช้ทั้ง 5 รสฝาดเย็น    สรรพคุณ     แก้ไข้หัดสุกใส ดำแดง เหือด และพิษฝีดาษ แก้ท้องร่วง แก้ปอดอักเสบเนื่องจากพิษไข้หัว(หัด สุกใส ดำแดง)

ประดู่ลาย ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด    สรรพคุณ   ต้มเอาน้ำอม   แก้ปากเปื่อย ปาก แตก ยางสด รสฝาด  สรรพคุณ ทาแก้ปากเปื่อย
เนื้อไม้ และแก่น รสฝาดหวาน    สรรพคุณ    บำรุงโลหิต คุมธาตุ กล่อมโลหิต ระงับเสมหะ

 

ประดู่ส้ม ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

แก่น เนื้อไม้ รสขมหวาน    สรรพคุณ   แก้ไข้เพื่อกำเดาและโลหิต

 

ประดู่เสน ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

แก่น รสขมหวาน   สรรพคุณ   แก้คุดทะราด แก้ไข้เพื่อเสมหะ โลหิต และกำเดา

ปุ่ม รสฝาดขมเบื่อ   สรรพคุณ   ต้มเอาไอรมทวาร แก้ริดสีดวงทวาร

 

ประทัดจีน หรือประทัดใหญ่ ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสขมจัด    สรรพคุณ   แก้ไข้ทุกชนิด ไข้จับสั่น ขับน้ำลาย เจริญอาหาร

 

ประยงค์ป่า ไม้พุ่มขนาดย่อม

ปุ่ม รสฝาดขื่น   สรรพคุณ   ถอนเสมหะ แก้พิษทั้งปวง แก้หอบ แก้ไอ

 

ประยงค์บ้าน หรือ หอมไกล ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสเบื่อเอียน   สรรพคุณ   ถอนพิษยาเบื่อเมา ทำให้อาเจียน

 

ปรู ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ  แก้หืด ไอ แก้ท้องร่วง ปิดธาตุ

เนื้อไม้ รสฝาดเฝื่อน   สรรพคุณ  แก้ริดสีดวงลำไส้ และทวารหนัก

แก่น รสจืดเฝื่อน   สรรพคุณ  แก้น้ำเหลือง บำรุงกำลัง

ผล รสร้อนเบื่อ   สรรพคุณ  บำรุงธาตุ แก้จุกเสียด ขับพยาธิ

 

โปรง ไม้ลุ่มน้ำเค็มยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสฝาดจัดเฝื่อนเล็กน้อย   สรรพคุณ   แก้ท้องร่วง แก้อาเจียน คุมอาจม แก้เสมหะและโลหิต สมานแผล

 

โปร่งฟ้า ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสเฝื่อนเย็น   สรรพคุณ   แก้วัณโรคระยะบวม แก้ตาฝ้าฝาง ตามัว

 

ปลาไหลเผือก ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสขมเบื่อเมาเล็กน้อย   สรรพคุณ   ตัดไข้ทุกชนิด แก้วัณโรคระยะบวม ถ่ายพิษฝีในท้องและถ่ายพิษต่างๆ

 

เปล้าใหญ่ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

ใบ รสร้อนเมาเอียน   สรรพคุณ บำรุงธาตุ

เปลือกต้น และกระพี้ รสร้อนเมาเอียน   สรรพคุณ แก้เลือดร้อน

ผล รสร้อนเมาเอียน   สรรพคุณ ขับโลหิตในเรือนไฟ ขับน้ำคาวปลา

แก่น รสร้อนเมาเอียน    สรรพคุณ ขับเลือด ขับหนองให้ตก ขับพยาธิไส้เดือน

ราก รสร้อนเมาเอียน   สรรพคุณ ขับผายลม

 

เปล้าน้อย ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

เปลือกต้น รสร้อน   สรรพคุณ   ทำให้อาหารงวด ช่วยย่อยอาหาร

ใบ  รสร้อน   สรรพคุณ  แก้คันตามตัว

ผล รสร้อน    สรรพคุณ  ขับหนองให้กระจาย

ราก รสร้อน    สรรพคุณ  แก้ลมขึ้นเบื้องบนให้เป็นปกติ

แก่น รสร้อน   สรรพคุณ   ขับโลหิต แก้ช้ำใน

 

เปล้าน้ำเงิน ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น แก่น รสขมเย็น   สรรพคุณ  บำรุงโลหิตสตรีให้สมบูรณ์

เปลือก ลูก ราก รสขมเย็น   สรรพคุณ  แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ

 

ปีบ ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

ดอก รสเฝื่อนกลิ่นหอม   สรรพคุณ   ตากแห้งผสมบุหรี่สูบ แก้ริดสีดวงจมูก

ราก รสเฝื่อน    สรรพคุณ   ปิ้งให้กรอบต้มรับประทาน แก้ท้องร่วง บิด แก้ปวดเบ่ง แก้เสมหะพิการ

ใบสด รสฝาด    สรรพคุณ เคี้ยวอม ดับกลิ่นสุรา

ลูกสุก รสฝาดหวาน     สรรพคุณ   ระบายท้อง กล่อมอาจม ดูดกลิ่นเหม็น วางบนหีบศพดับกลิ่นเหม็น

ราก รสฝาด    สรรพคุณ แก้น้ำเหลืองเสีย

 

ฝางส้ม ไม้ยืนต้นขนาดกลาง เนื้อไม้เป็นสีขาว

เนื้อไม้ รสฝาดติดเปรี้ยว    สรรพคุณ ขับฟอกโลหิต แก้ไข้

 

ฝางเสน ไม้ยืนต้นขนาดกลาง เนื้อไม้สีแดงและเหลือง

แก่น รสขมขื่นฝาด   สรรพคุณ  แก้ท้องร่วง แก้ธาตุพิการ แก้ร้อน แก้โลหิตออกทางทวารหนัก แก้ไข้กำเดา แก้เสมหะ

 

ฝ้ายขาว ไม้พุ่มขนาดย่อม

เปลือกราก รสขื่นเอียน    สรรพคุณ    ขับโลหิตระดูสตรี บีบมดลูก รับประทานมากๆ อาจแท้งได้

 

ฝ้ายแดง ไม้พุ่ม

ใบ รสเย็นเบื่อ   สรรพคุณ    แก้ไข้ ขับเหงื่อ แก้พิษตานซางเด็ก

 

 

ฝ้ายเทศ หรือ สำลี ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เมล็ด รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ   แก้หนองใน(กามโรค) ขับหนองให้แห้ง

 

ฝิ่น ไม้ต้นเล็ก ๆคล้ายต้นมะเขือ

ยาง เคี่ยวให้สุก  รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ   แก้บิดเรื้อรัง แก้ลงแดง ทำให้นอนหลับ ทาแก้เจ็บปวด ทาหัวริดสีดวงทวาร

ขี้ยาฝิ่น รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ   แก้บิด มูกเลือด ลงแดง แก้ปวดเบ่ง แก้ไอ ทำให้นอนหลับ

 

ฝิ่นต้น ไม้พุ่มขนาดย่อม ใบคล้ายใบมะละกอ

เปลือกต้น รสฝาดเมา   สรรพคุณ   คุมธาตุ แก้ท้องร่วง แก้อาเจียน แก้ลงแดง แก้ปวด แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

 

ฝีหมอบ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

ใบ รสเฝื่อนเย็น   สรรพคุณ   ตำพอกฝี แก้ปวดอักเสบ ถอนพิษ

เนื้อไม้ รสขม   สรรพคุณ     ฝนกับน้ำปูนใส เกลื่อนหัวฝี รับประทานแก้วัณโรคปอดและลำไส้

 

พญาไก่เถื่อน หรือ มะเฟืองป่า ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อไม้ ราก รสเย็น   สรรพคุณ  ดับพิษร้อนถอนพิษไข้กลับ แก้พิษอักเสบ ฝนทาแก้พิษร้อน แก้ฟกบวม แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

 

พญายา   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อไม้ รสขมเย็น    สรรพคุณ   แก้ไข้ แก้กระษัย แก้โลหิต แก้ผอมแห้ง ดับพิษร้อน

 

พญารากขาว(โคลงเคลง)   ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสขม บำรุงธาตุ เจริญอาหาร แก้อ่อนเพลีย กินเป็นยาชูกำลังหลังฟื้นไข้

 

พญารากดำ    ไม้ยืนต้นขนาดกลางใหญ่

เนื้อไม้ ยาง รสขมน้อย   สรรพคุณ แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย แก้เจ็บเอว เจ็บหลัง     แก้กระษัย ไตพิการ

ดอก รสขมเย็น   สรรพคุณ  แก้ไข้เพื่อโลหิต แก้ไข้ตัวร้อน ไข้เหนือ

ราก รสร้อนเล็กน้อย   สรรพคุณ  ขับผายลม

 

พญาปล้องทอง   ไม้เถาเนื้อแข็งคล้ายปล้องอ้อย

ต้น รสจืดเย็น   สรรพคุณ ถอนพิษไข้ พิษกาฬ แก้ร้อนใน ถอนพิษยาเบื่อเมา

 

พญามุติ   ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน

เถา รสร้อน    สรรพคุณ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร ขับลมในลำไส้ แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้ท้องร่วง

 

พญารากเดียว

ราก รสจืด    สรรพคุณ แก้ไข้ ลดความร้อน ป่นเป็นแป้งใช้เป็นเครื่องประทินผิว

 

 

พลับพลึง  ไม้ล้มลุกยืนต้นเตี้ยๆ

ใบ รสเอียน   สรรพคุณ ทำให้อาเจียนเป็นเสมหะ ใช้ประคบแก้ช้ำและเคล็ดยอก ลนไฟให้ตายนึ่ง พันตามอวัยวะที่เคล็ดยอก บวม แพลง ถอนพิษได้ดี

 

พิกุล  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด    สรรพคุณ  ฆ่าแมงกินฟัน

กระพี้ รสเมาเบื่อ   สรรพคุณ แก้เกลื้อน

แก่น รสขมเฝื่อน   สรรพคุณ บำรุงโลหิต

ใบ รสเมาเบื่อฝาด   สรรพคุณ ฆ่าเชื้อกามโรค

ดอก รสฝาดกลิ่นหอม   สรรพคุณ แก้ลม บำรุงโลหิต

ราก รสขม    สรรพคุณ   บำรุงโลหิต แก้เสมหะ

 

พิลังกาสา  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ต้น รสเมา   สรรพคุณ แก้โรคเรื้อน โรคผิวหนัง

ใบ รสร้อน   สรรพคุณ แก้ตับพิการ

ดอก รสขมเมา   สรรพคุณ ฆ่าเชื้อโรค

ลูก รสฝาดสุขุม   สรรพคุณ แก้ท้องเสีย

ราก รสเมา สรรพคุณ แก้กามโรค และหนองใน

 

พริกป่า ไม้พุ่มขนาดเล็ก

ราก รสเย็น    สรรพคุณ ดับพิษไข้ แก้ร้อน แก้ลม

 

พิมเสนต้น ไม้พุ่มขนาดย่อม

ใบ รสเย็นหอม   สรรพคุณ แก้ลม บำรุงหัวใจ แก้ไข้ตัวร้อน ถอนพิษไข้

 

 

พุงดอ ไม้พุ่มต้นอ่อน

ราก รสเปรี้ยวเย็น   สรรพคุณ แก้พิษฝีตานซาง ดับพิษทั้งปวง ทำให้นอนหลับ

กระทุ้งพิษแก้ร้อนใน แก้ไข้ แก้ประดง ผื่นคัน ฝนกับน้ำสุกหรือปูนใส ทาแก้อัณฑะบวม

 

พุดตาน ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสเย็น ดับพิษไข้ แก้ไข้ แก้ประดงผื่นคันตามผิวหนัง ปวดแสบปวดร้อนตามร่างกาย

 

พุ่มเรียงบ้าน หรือ ชำมะเรียงป่า  ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก รสเบื่อจืดขมเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้ไข้เหนือ แก้ไข้สันนิบาต แก้ไข้ร้อนภายในกระสับกระส่าย หมอมักใช้พุมเรียงทั้ง 2 อย่างนี้รวมกัน

 

            เพกา  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสฝาดเย็นขมเล็กน้อย   สรรพคุณ ตำกับสุรา ทา พ่นตามตัวสตรีที่ทนการอยู่ไฟไม่ได้ ทำให้หนังชา สมานแผล ทำให้น้ำเหลืองปกติ ดับพิษโลหิต

ฝักแก่ รสขม   สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ

ฝักอ่อน รสขมร้อน   สรรพคุณ ขับผายลม

เมล็ดแก่ รสขม    สรรพคุณ ระบายท้อง

ราก รสฝาดขมน้อย   สรรพคุณ บำรุงธาตุ ทำให้เกิดน้ำย่อยอาหาร แก้ท้องร่วง ฝนกับน้ำปูนใส ทาแก้บวมอักเสบ

 

แพงพวยบก ไม้ประดับต้นเล็ก

ราก รสเย็นเบื่อ    สรรพคุณ แก้มะเร็ง น้ำเหลืองเสีย

 

มะกรูด ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ผล รสเปรี้ยว   สรรพคุณ ใช้ทำยาดอง ฟอกโลหิตระดู ถอนพิษผิดสำแดง

ผิวลูก รสปร่าหอมติดร้อน   สรรพคุณ ขับลมในลำไส้ ขับระดู

น้ำในลูก รสเปรี้ยว   สรรพคุณ แก้เลือดออกตามไรฟัน

ราก รสปร่า   สรรพคุณ กระทุ้งพิษไข้ แก้พิษฝีภายใน แก้เสมหะเป็นโทษ

 

มะเกลือ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ผล รสเบื่อเมา   สรรพคุณ ตำคั้นเอาน้ำประมาณ 2 ช้อนโต๊ะผสมหัวกะทิหรือนมสด  รับประทานขับพยาธิตัวตืด พยาธิไส้เดือน ได้ผลดี

 

 

มะเกลือเลือด ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เนื้อไม้ แก่น รสขมปร่า   สรรพคุณ แก้โลหิตจาง ขับโลหิตประจำเดือนสตรี แก้กระษัย บำรุงกำลัง แก้ธาตุพิการ

 

มะกล่ำตาช้าง หรือ มะกล่ำต้น  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ใบ รสเบื่อเอียน   สรรพคุณ แก้ริดสีดวงทวาร

เมล็ดใน รสเบื่อเมา   สรรพคุณ เบื่อพยาธิไส้เดือน

ราก รสเปรี้ยวเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้เสมหะในลำคอ แก้หืด ไอ แก้ไข้ร้อนใน

 

มะกาต้น  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ใบ รสขมขื่น   สรรพคุณ ถ่ายเสมหะและโลหิต ถ่ายพิษตานซางเด็ก ชัดลมขึ้นเบื้องสูงให้ลงต่ำ

เปลือกต้น รสขมฝาด   สรรพคุณ   แก้กระษัย สมานลำไส้

 

มะกอกน้ำ ไม้ยืนต้นขนาดย่อม ชอบขึ้นริมน้ำ

เมล็ด รสเปรี้ยวฝาด   สรรพคุณ แก้เสมหะในลำคอ ทำให้ชุ่มคอ แก้กระหายน้ำ

 

มะกอกป่า ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสฝาดเย็นเปรี้ยว   สรรพคุณ ดับพิษกาฬ แก้ร้อนในอย่างแรง แก้ลงท้อง แก้ปวดมวน แก้สะอึก

ใบ รสฝาดเปรี้ยว   สรรพคุณ คั้นเอาน้ำหยอดหู แก้ฝีในหู แก้ปวดหู แก้รูหูอักเสบ

ผล รสฝาดเปรี้ยว   สรรพคุณ แก้เลือดออกตามไรฟัน

ผล เปลือก ใบ ยาง รสเปรี้ยวฝาดหวานชุ่มคอ   สรรพคุณ แก้บิด แก้ธาตุพิการ แก้น้ำดีไม่ปกติ

มะกอกเผือก ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

ผล รสเปรี้ยวเย็น    สรรพคุณ แก้ร้อนใน ดับพิษไข้ ถอนพิษผิดสำแดง แก้ร้อนในกระหายน้ำ

 

มะขามแขก  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

ใบ รสเปรี้ยว  สรรพคุณ ระบายท้อง

ฝัก รสเปรี้ยว    สรรพคุณ   แก้ท้องผูก ระบายท้อง แก้ริดสีดวงทวาร(สตรีมีครรภ์ห้ามใช้)

 

มะขามเทศ ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ    แก้ท้องร่วง คุมธาตุ ต้มเอาน้ำชะล้างบาดแผลทำให้หายเร็ว

 

มะขามไทย ไ  ม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ ตระกูลมะขามใหญ่มี 2 ชนิด คือ มะขามขี้แมว

ฝักเล็กกลมยาว และมะขามกระดาน ฝักใหญ่ แบบโค้งคล้ายรูปเคียว

เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ ต้มเอาน้ำชะล้างบาดแผลทำให้หายเร็ว ฝนกับน้ำปูนใสใส่แผลเรื้อรังทำให้หายเร็ว

ใบแก่ รสเปรี้ยวฝาด   สรรพคุณ ขับเสมหะในลำไส้ แก้บิด แก้ไอ ต้มน้ำโกรกศีรษะเด็กเวลาเช้ามืด แก้หวัดคัดจมูก

เนื้อในฝัก รสเปรี้ยวจัด   สรรพคุณ กัดเสมหะ แก้กระหายน้ำ ทำให้เกิดน้ำลาย

 

น้ำส้มมะขามเปียก รสเปรี้ยว    สรรพคุณ  รับประทานกับน้ำปูนใส ขับเลือด ขับลมสำหรับสตรี

เปลือกเมล็ด รสฝาด   สรรพคุณ คั่วไฟเอาเปลือกแช่น้ำรับประทาน แก้ท้องร่วง แก้อาเจียน

เมล็ดใน คั่วแล้ว รสมันเบื่อ   สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือนตัวกลม

รกมะขาม รสฝาดเปรี้ยวเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้ท้องเสีย

 

มะขามป้อม ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ผลอ่อน รสฝาดขม   สรรพคุณ บำรุงเนื้อหนังให้สมบูรณ์

ผลแก่ รสเปรี้ยวฝาดขม   สรรพคุณ แก้ไข้เจือลม แก้เสมหะ ทำให้ชุ่มคอ

 

มะขวิด ไม้ยืนต้นขนาดกลางมีหนาม

ใบ เปลือกต้น รสฝาด    สรรพคุณ แก้ท้องร่วง แก้พยาธิ แก้ฝีเปื่อยพัง แก้ตกเลือด ห้ามระดูสตรี

 

มะเขือขื่น ไม้ต้นเล็กๆ

ราก รสขื่นเอียนเปรี้ยวเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้สันนิบาต แก้น้ำลายเหนียว ขับเสมหะ ทำให้น้ำลายน้อย

 

มะค่าทั้ง 2   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่มี 2 อย่าง คือ มะค่าโมงและมะค่าแต้หรือมะค่าเล็ก

ปุ่มมะค่า รสเมาเบื่อ     สรรพคุณ ต้มเอาไอรม แก้หัวริดสีดวงทวาร แก้พยาธิผิวหนัง

 

มะคำไก่ ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

ใบ รสขมเบื่อเล็กน้อย     สรรพคุณ ตำให้ละเอียด พอกแก้พิษฝี

ราก รสขมเบื่อเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้กระษัย แก้เส้นเอ็น ทำให้เส้นเอ็นหย่อน

ใช้ทั้ง 5 รสขมเบื่อเล็กน้อย    สรรพคุณ  แก้ริดสีดวง ขับปัสสาวะ แก้กระษัย

 

มะคำดีควาย ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ผลแก่ รสขม   สรรพคุณ แก้กาฬภายใน ดับพิษทั้งปวง บำรุงน้ำดี ต้มเอาฟองสุมศีรษะเด็ก แก้หวัดคัดจมูก สุมเป็นถ่าน   สรรพคุณ ดับพิษร้อนภายใน แก้พิษไข้ พิษซาง แก้หอบเนื่องจากปอดชื้นและปอดบวม

 

มะงั่ว ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ราก รสปร่าจืด   สรรพคุณ   กระทุ้งพิษ แก้ผิดสำแดง แก้พิษฝีภายใน แก้เสมหะเป็นโทษ

 

มะดัน ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ราก ใบ รสเปรี้ยว   สรรพคุณ   แก้กระษัย แก้ระดูเสีย กัดเสมหะ ขับฟอกโลหิต ระบายอ่อน แก้หวัด

 

มะดูก ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ราก รสเฝื่อนเย็น   สรรพคุณ แก้ปวดประดง น้ำเหลืองเสีย ผื่นคัน แก้กามโรค เส้นเอ็นพิการ แก้พิษฝีภายใน(วัณโรค)

 

มะเดื่อชุมพร ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ แก้ท้องร่วง ชะล้างบาดแผลทำให้สมานแผล

ราก รสฝาดเย็น   สรรพคุณ แก้ไข้ กระทุ้งพิษไข้ กล่อมเสมหะและโลหิต แก้ไข้หัวลม ไข้กาฬ ไข้พิษทุกชนิด

 

มะเดื่อดง ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด   สรรพคุณ กล่อมเสมหะ แก้ท้องเสีย แก้เม็ดประดง  ผื่นคันตามตัว

 

มะเดื่อปล้อง ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกราก รสฝาดเฝื่อน   สรรพคุณ แก้เม็ดฝี แก้ปวดข้อ ปวดกระดูก

 

มะเดื่อหอม ไม้ต้นเป็นพุ่มขนาดใหญ่

ราก รสหอมเย็น   สรรพคุณ ขับลมในลำไส้ บำรุงหัวใจ ชูกำลัง ทำให้ชื่นบาน

 

มะตูม ไม้ยืนต้นขนาดกลาง มี 3 ชนิด คือ ลูกกลม ลูกยาว และลูกนิ่ม

ราก รสปร่าซ่าชื่นเล็กน้อย   สรรพคุณ แก้พิษไข้ แก้สติเผลอ รักษาน้ำดี

เปลือก  ราก ลำต้น รสปร่าซ่าขื่น   สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น ขับลมในลำไส้

ใบสด รสปร่าซ่าขื่น    สรรพคุณ  คั้นเอาน้ำรับประทาน แก้หวัด แก้หลอดลมอักเสบ แก้บวม แก้เยื่อตาอักเสบ

ผลอ่อน  ชนิดเปลือกลูกแข็ง  หั่นตากแดดปรุงเป็นยาธาตุ    สรรพคุณ   แก้ธาตุพิการ

ผลสุก  รับประทานเป็นยาช่วยย่อยอาหาร  ระบายท้อง แก้โรคไฟธาตุอ่อน บิด     ท้องเสีย แก้ครั่นเนื้อครั่นตัว

 

มะนาว ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ใบ  รสปร่าซ่า    สรรพคุณ  กัดฟอกเสมหะและระดู  ใช้ในพิกัด 108 ใบ

ราก  รสขื่นจืด    สรรพคุณ  ถอดพิษไข้กลับซ้ำ ฝนกับสุกราทาฝี แก้อักเสบ แก้ปวด

น้ำในลูก  รสเปรี้ยว    สรรพคุณ  กัดเสมหะ  แก้ไอ  ฟอกโลหิตทำให้ผิวงาม แก้เลือดออกตามไรฟัน

เมล็ด  (คั่วไฟ)  รสขมหอม  สรรพคุณ  ขับเสมหะ  แก้ซางเด็ก

 

 

มะปราง  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง  มีอย่างเปรี้ยวและอย่างหวาน

รากมะปรางหวาน  รสจืดเย็น    สรรพคุณ ถอนพิษไข้กลับซ้ำ  ถอนพิษผิดสำแดง  แก้ไข้ตัวร้อน

 

มะปริง     ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ราก  รสจืดเย็น    สรรพคุณ  ถอนพิษผิดสำแดง  แก้ไข้กลับซ้ำ  แก้ไข้ตัวร้อน

 

มะฝ่อ  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ใบ  (ลนไฟนาบท้องเด็ก) รสร้อน   สรรพคุณ   แก้ปวดท้อง แก้ท้องขึ้น แก้ลูกอัณฑะยาน

เปลือกต้น  ราก  รสเมาเบื่อ    สรรพคุณ  แก้พิษโรคอันเกิดต่อผิวหนังซึ่งมีอาการคัน

 

            มะพลับ  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

รากเย็น รสเย็น    สรรพคุณ แก้พิษของแสลง

 

มะพร้าว  ไม้ยืนต้นขนาดกลางคล้ายต้นตาล

ดอกรสฝาดหอม   สรรพคุณ บำรุงโลหิต แก้ปากเปื่อย

รากรสหวานฝาดเย็น    สรรพคุณ แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ท้องเสีย

น้ำมะพร้าว  รสหวาน    สรรพคุณ  บำรุงหัวใจ  แก้อ่อนเพลีย  ทำให้จิตใจชุ่มชื้น  บำรุงครรภ์

 

มะแฟน   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ราก  รสเย็น    สรรพคุณ แก้พิษของแสลง

 

มะเฟือง   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ลูก รสเปรี้ยวหวาน    สรรพคุณ  กัดเสมหะ  ละลายก้อนนิ่ว  ขับปัสสาวะ แก้กามโรค ขับโลหิตพิการ

ใบ  ราก  รสเย็น     สรรพคุณ ดับพิษร้อน แก้ไข้ แก้กาฬขึ้นภายนอก ภายใน แก้พิษ ผิดสำแดง

 

มะเฟืองป่า (พยาไก่เถื่อน) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสเย็นฝาด    สรรพคุณ  แก้ท้องล่วง แก้บิด

 

มะไฟ  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ราก  รสจืด    สรรพคุณ แก้วัณโรค  สุมเป็นถ่าน  สรรพคุณ  ดับพิษร้อน แก้พิษตาลซาง

มาแก้พิษฝี พุพอง เริม งูสวัส ใช้ดับพิษได้ดีมาก

 

มะไฟเดือนห้า  ไม้พุ่มขนาดกลางถึงใหญ่

ต้นรสเผ็ดร้อน  สรรพคุณ  บำรุงธาตุ

ราก รสร้อนเมา    สรรพคุณ  แก้โรคเรื้อน ฆ่าพยาธิโรคเรื้อน ขันไส้เดือน ขับโลหิต ระดูให้ตก

ใบ  รสร้อน    สรรพคุณ  แก้ฟกช้ำ พลัดตกหกล้มจนตับปอดพิการ แก้ไข้ตัวเย็น    หมดสติ เจริญธาตุ แก้พิษฝี

 

มะมาด  ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

เนื้อไม้ รสร้อน   สรรพคุณ แก้ท้องขึ้น อืดเฟ้อ แน่น จุกเสียด ขับลมในลำไส้

 

มะม่วง  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เมล็ดใน รสฝาด    สรรพคุณ แก้ท้องล่วง สมานลำไส้ ทาบาดแผลทำให้หายเร็ว

กาฝากมะม่วง รสเย็น   สรรพคุณ แก้ปวดศีรษะ แก้ความดันโลหิตสูง

 

มะม่วงหิมพานต์  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

เมล็ด รสมันเมา   สรรพคุณ  บำรุงเส้นเอ็น แก้โรคผิวหนัง กลาก เกลื้อน

ยาง    สรรพคุณ กัดทำลายเนื้อด้านเป็นตุ่มโต

เปลืกต้น ลูก รสฝาด   สรรพคุณ  พอกดับพิษ

 

มะเม่า  ไม้พุ่มขนาดเล็กเตี้ยแจ้ง

ต้น ราก รสจืด    สรรพคุณ บำรุงไต ขับปัสสาวะ แก้มดลูกพิการ และตกขาว

 

มะยม  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม ถึงกลาง  มี 2 ชนิด  คือ มะยมตัวผู้  ต้นเล็กออกดอกแล้วไม่ติดลูก หมอนิยมใช้ทำยา และมะยมตัวเมีย ต้นใหญ่ออกดอก ติดลูกดก

เปลือกต้น รสเปรี้ยว    สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อโลหิต แก้เม็ดผื่นคัน

ใบ รสเปรี้ยว    สรรพคุณ ดับพิษไข้ แก้ไข้ตัวร้อน และไข้หัว

ราก รสจืดเย็นติดเปรี้ยว   สรรพคุณ แก้เม็ดประดง ผื่นคัน น้ำเหลืองเสีย

 

มะรุม  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสร้อน  สรรพคุณ  ขับลมในลำไส้ ทำให้ผายเรอ คุมธาตุอ่อนๆ แก้ลม

ราก รสเผ็ด หวาน ขม  สรรพคุณ  แก้บวม บำรุงไฟธาตุ ทุบคอแตกอมไว้ ข้างแก้ม ดื่มสุราจะไม่เมา

 

มะละกอ ไม้ยืนต้นไม่มีแก่น

รากแก่ รสฉุนเอียน  สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้กามโรค

รากอ่อน รสฉุนเอียนน้อย สรรพคุณ บำรุงน้ำนม

ยาง สรรพคุณ  กัดแผล หัวหูด สิว ฆ่าพยาธิผิวหนัง

มะแว้งต้น ไม้ต้นเล็กขนาดมะเขือพวง

ราก  รสเปรี้ยวเอียน  สรรพคุณ  แก้ไข้สันนิบาต  กัดเสมหะ  แก้น้ำลายเหนียว ขับปัสสาวะ

ผลสุก รสขื่นขม สรรพคุณ กัดเสมหะในลำคอ แก้ไอ

ผลดิบ รสขื่นขม สรรพคุณ  บำรุงน้ำดี  แก้เบาหวาน

 

มหาละลาย ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ คล้ายมะพร้าว

เนื้อไม้  รสเย็น สรรพคุณ แก้ไข้พิษไข้กาฬ ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ เกลื่อนหัวฝี แก้ปวดบวม

 

มหาสดำ ไม้ยืนต้น ลักษณะคล้ายมะพร้าว

เนื้อไม้ รสเย็น  สรรพคุณ  ดับพิษร้อน แก้ไข้พิษ ไข้กาล  แก้ร้อนในกระหายน้ำ

 

มหาหิงคุ์  ไม้ยืนต้นเล็กๆ

ยาง รสขมร้อนเหม็น สรรพคุณ  ขับลมในลำไส้ แก้ท้องขึ้น อืด เฟ้อ แน่น จุกเสียด แกเปวดท้อง บำรุงธาตุ ช้าท้องเด็กแก้ท้องขึ้น ปวดท้อง ทำให้ผายลม

 

มะหาด  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

แก่น  รสร้อน  สรรพคุณ  แก้ลมแก้กระษัย ละลายเลือด แก้เส้นเอ็นพิการ ฟองได้จากการต้มเคี่ยวเปลือกต้น มีลักษณะคล้ายจาวมะพร้าว เอาผ้าห่อบีบน้ำให้แห้งนำไปย่าง หรือคั่วให้เหลือง เรียกว่า ปวกหาด  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน  พยาธิเส้นด้าย พยาธิตัวตืด

 

มะหวด ไม้ยืนต้นขนาดย่อม เรียกอีอย่างหนึ่งว่า สีหวด

ราก รสเย็น  สรรพคุณ แก้พิษร้อน ก้วัณโรค

เมล็ด รสฝาด สรรพคุณ แก้ไอกรน แก้ไข้ทราง

 

มะอึก  ไม้ยืนต้นจำพวกมะเขือ

ราก รสเย็นเปรี้ยวเล็กน้อย  สรรพคุณ  กัดเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว ดับพิษร้อนภายใน กระทุ้งพิษ แก้ไข้เพื่อดี ไข้สันนิบาต

 

มะแฮ็คโกนี ไม้ยืนต้นขนาดกลางใบและผลเล็กกว่ามะฮอกกานี

เมล็ดใน รสขมจัด สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น ไข้ป้าง

 

มะฮอกกานี ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เมล็ดใน รสขมจัด สรรพคุณแก้ไข้จับสั่น (มาลาเรีย) และไช้ตัวร้อน

 

มังคุด ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกลูก รสฝาด  สรรพคุณ  แก้ท้องล่วง บิดมูกเลือด สมานแผล

เนื้อในลูก  รสเปรี้ยวหวาน สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย บิดมูกเลือด

 

มังตาล  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เปลือกต้น ลูก รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  รบกวนเส้นประสาทและผิวหนัง ทำให้คัน     ใช้เบื่อปลาด อกแห้ง  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  แช่น้ำหรือชงแทนใบชา รับประทาน แก้ขัดเบา แก้ชัก แก้ลมบ้าหมู ผสมกับน้ำมันทาแผลฝีดาษ

ต้นและกิ่งก้านอ่อน รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  แก้คลื่นเหียนอาเจียน หยอดหู แก้ปวด

 

หมาก ไม้ยืนต้นจำพวกปาล์ม

ใบ  รสเย็นเฝื่อน สรรพคุณ  ต้มเอาน้ำอาบ แก้คัน แก้เด็กออกไข้หัว รับประทานรสความร้อนในร่างกาย แก้ไข้

ลูก รสฝาดจัด สรรพคุณ แก้ท้องร่วง  แก้อาเจียน ขับเหงื่อ ฝนทาปาก แก้ปากเปื่อย สัตว์กินขับพยาธิ

ราก  รสฝาดเย็น สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ

ทะลายหมาก รสเย็น สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน

 

หมากผู้  ไม้ต้นเล็ก

ใบ  รสจืด  สรรพคุณ  แก้ไข้ตัวร้อน เหือด หัด สุกใส ดำแดง  ต้มอาบ แก้คันตามผิวหนัง

ราก ต้มเอาน้ำอม แก้ฟันผุ หรือแก้สารปรอทกิน

 

ม้ากระทืบโรง ไมพุ่มต้นเล็กๆ

ใช้ทั้งต้น  รสขมน้อย สรรพคุณ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง บำรุงกำหนัด

 

หมีเหม็น ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสฝาด สรรพคุณ แก้บิดมูกเลือด แก้ปวดมดลูก แก้พิษฝี ผื่นคัน

ยาง รสฝาดขม สรรพคุณ แก้แผลฟกช้ำ

ราก รสขมเบื่อ  สรรพคุณ  แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย หรือกล้ามเนื้ออักเสบ

 

โมกมันหรือโมกน้อย ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกตัน  รสฝาดเมา สรรพคุณ บำรุงธาตุให้เป็นปกติ แก้คุดทะราด

แก่น รสร้อน สรรพคุณ แก้ลมลั่นดาน

กระพี้  รสขม  สรรพคุณ แก้ดีพิการ

ใบ รสขม สรรพคุณ ขับน้ำเหลือง แก้ท้องมาน แก้ตับพิการ

ดอก รสจือ สรรพคุณ ทำลายพรรดึก

ลูก รสเมา สรรพคุณ ฆ่าแมงกินฟัน

 

โมกหลวงหรือโมกใหญ่ ไม้ยืนต้นขนาดย่อมหรือขนาดกลาง

เปลือกต้น รสฝาด สรรพคุณ แก้บิดมูกเลือด

เมล็ด รสฝาด สรรพคุณ สมานท้อง ลำไส้

ใบ รสฝาดเมา สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน

 

หม่อน ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ใบ รสเมา สรรพคุณ แก้ตาแดง ตาแฉะ ตาฟาง แก้ไอ ระงับประสาท

 

เมี่ยงหรือชา  ไม้พุ่มขนาดใหญ่ หรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

กิ่งและใบ รสฝาดเมาน้อย สรรพคุณ ก้พิษยาอันตราย สมานแผล (มีกรดแทนนิน) รมแก้หืด

 

เมี่ยงอีลาม (ชา) ไม้พุ่มขนาดใหญ่ หรือไม่ยืนต้นขนาดย่อม เกิดทางจ.เชียงใหม่

ใบ หมักดองทำเป็นเมี่ยงอม รสฝาดขม เปรี้ยว สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ      แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

 

เหมือดคน (มะไฟแรด) ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อไม้ รสขมน้อย สรรพคุณ ดับพิษร้อน แก้ไข้ ถอนพิษผิดสำแดง

ราก รสขมน้อย สรรพคุณ แก้ไข้หวัด ไข้ปวดบวม ไข้พิษ ไข้หัดสุกใส

 

มดยอบ เป็นยางของต้นไม้ห่อด้วยหางสัตว์

มดยอบ รสเมาเบื่อ สรรพคุณ ขับเสมหะ ขับปัสสาวะ ขับเหงื่อ ขับภายลม อมแก้เจ็บคอ แก้แผลในปาก

 

ยาดำ  เป็นยาที่สกัดจากยางเหลืองในใบว่านหางจระเข้

ยาดำ  รสเหม็นขมจัด สรรพคุณ ถ่ายท้อง ถ่ายพิษไข้ ถ่ายพยาธิไส้เดือน ตัวตืด     ขับน้ำดี แต่ไซ้ท้อง ฝนกับสุราทาหัวฝี แก้อาการฟกบวม

 

ยาสูบ ไม้พุ่มขนาดย่อม ใบแก่หั่นเป็นฝอย ใช้เป็นยาสูบ

ยาสูบรสเมา  สรรพคุณผสมทำยานัตถุ์ แก้หวัด คัดจมูก แก้ริดสีดวงจมูก แช่เอาน้ำผสมยา ทาแก้โรคผิวหนัง หิด กลาก เกลื้อน ผื่นคัน ฆ่าตัวหนอน

ยาง ไม้ยืนตันขนาดใหญ่

เปลือกต้น รสฝาดเฝื่อน สรรพคุณ แก้ริดสีดวงพลวก

ใบ รสฝาดเมา สรรพคุณ แก้ปวดฟันโยกคลอน แก้มุตกิด คุมประจำเดือนให้มาตามกำหนด คุมกำเนิดให้มีบุตรห่างได้

ยาง รสขมเย็น สรรพคุณ กล่อมเสมหะ แก้กามโรค สมานแผล

 

ยาน่องต้น  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ยาง เป็นพิษถูกบาดแผลทำให้ตายได้ เพราะยางไม้นี้วิ่งเข้าสู่กระแสโลหิตได้เร็วมมาก ใช้แต่นอนที่สุด จะมีผลในทางดีได้ หรือใช้แก้ช็อกหมดสติ

 

ยี่โถไทย ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ใบ ดอก รสหอมเย็น  สรรพคุณ  บำรุงหัวใจ ขับชีพจร

เปลือกราก รสเมา สรรพคุณเป็นพิษต่อหัวใจทำให้ตายได้

 

ยี่โถฝรั่ง ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ยาง และเมล็ด รสเมาเบื่อมาก สรรพคุณ เป็นพิษต่อหัวใจ ใช้ทำยาไม่ได้

 

ยอป่า ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

แก่น รสขมร้อน สรรพคุณ ขับเลือด ขับลม ขับน้ำคาวปลาหลังคลอดบุตร แก้บาดทะยักปากมดลูก

 

รงทองไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

ยาง  (ฆ่าฤทธิ์แล้ว) รสเอียนเบื่อ สรรพคุณ ถ่ายอย่างแรง ถ่ายลม ถ่ายน้ำเหลืองเสีย ถ่ายเสมหะ ถ่ายโลหิต ฝนกับหัวกะทิสดทาแผลพุพอง แก้ปวด และให้ล่อนออดดี

 

ระกำ  (สละ)  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อในลูกสุก รสเปรี้ยวอมหวาน สรรพคุณ แก้ไอ กัดเสมหะ

 

ระย่อม ไม้ต้นเล็กลงราก

ราก  รสขมเมานิดหน่อย  สรรพคุณ แกเปวกศีรษะเนื่องจากความดันโลหิตสูง      แก้คลุ้มคลั่ง เนื่องจากดีและโลหิต ช่วยย่อยอาหารและระงับประสาท ถ้ากินจะมีอาการข้างเคียง คือ หน้าแดง ตัวแดง แน่นจมูก และง่วงนอน (ก่อนใช้ต้องคั่วให้เหลืองเสียก่อน อาการแทรกซ้อนจะน้อยลง

 

ระงับ   เป็นไม้พุ่ม

ใบ รสเย็น สรรพคุณแก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้พิษทั้งปวง กระทุ้งพิษ แก้ไข้จับสั่น และ     ไข้ซึม แก้ร้อนในกระหายน้ำ

 

รักขาว  ไม้ยืนต้นขนาดย่อมมี 3 ชนิด คือ ดอกขาว ดอกสีม่วง และชนิดดอกซ้อน

 

รักซ้อน  นิยมเอารากไปทำนางกวัก และรักยม เพื่อให้คนรักใคร่นิยมนับถือ

ต้น รสขม สรรพคุณ บำรุงทวารทั้ง 9

ใบ รสจืด สรรพคุณ แก้ริดสีดวงทวาร แก้คุดทะราด

ผล รสเอียน สรรพคุณ แก้รังแค

ราก รสขม สรรพคุณ แก้ไข้เหนือและมูกเลือด

ยาง  รสเอียน สรรพคุณ แก้ริดสีดวงในลำไส้ แก้กลากเกลื้อน ทาปลาช่อนย่างให้เด็กรับประทาน ขับพยาธิไส้เดือนได้ รับประทานมากทำให้อาเจียนและท้องร่วงได้

 

รักใหญ่  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น รสเมา สรรพคุณ บำรุงกำลัง แก้กามโรค แก้บิด แก้ท้องร่วง แก้ปวดข้อเรื้อรัง แต่ทำให้อาเจียน

เมล็ด เรียกว่า ลูกรักเทศ รสขมฝาด สรรพคุณแก้แผลในปาก ในคอเปื่อย แก้ปวดฟัน แก้คุดทะราด ริดสีดวง แก้อักเสบและปวดไส้เลื่อน

ราก  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ แก้โรคผิวหนัง พยาธิลำไส้ ไอ และโรคตับ

ยาง  รสขมเอียน สรรพคุณ กัดทำลาย ถ่ายอย่างแรง แก้ปวดฟันแก้โรคผิวหนัง (อันตราย) ใช้ลงพื้นสำหรับติดทอง หรือเรียกว่าลงรักปิดทองพระ หรือเครื่องใช้บางอย่าง ไม้นี้มีพิษ อาจทำให้มีอาการผื่นคันได้

 

ราชดัด ไม้พุ่มขนาดเล็ก

ลูก รสขม สรรพคุณ แก้กระษัย บำรุงน้ำดี เจริญอาหาร

เมล็ดรสขมฝาด สรรพคุณ แก้บิดมูกเลือด และแก้ท้องล่วง

ราก รสขม สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้พิษ

 

ราชพฤกษ์  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบคล้ายใบขี้เหล็กแต่โตกว่าเล็กน้อย ดอกสีแดงออกเป็นช่อ ฝักแบนสั้น

กระพี้  รสฝาดเมา สรรพคุณ แก้รำมะนาด ปวดฟัน

ใบ  รสฝาดเมา สรรพคุณ ฆ่าเชื้อโรคผิวหนังทุกชนิด

ดอก รสฝาดเมา สรรพคุณ แก้ปวดแผลเรื้อรัง พุพอง

เนื้อในฝัก รสหวานเอียน สรรพคุณ ขับถ่ายอุจจาระ ถ่ายเสมหะ

แก่น รสเมา สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน

 

เร่ว  ไม้ยืนต้นจำพวกกระวาน มี 2 ชนิด คือ เร่วน้อย  เร่วใหญ่

 

เร่วใหญ่  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

ต้น รสสุขุม  สรรพคุณ แก้คลื่นเหียนอาเจียน
ใบ รสจืด สรรพคุณ แก้ปัสสาวะพิการ

ดอก รสขม  สรรพคุณ  แก้เม็ดผื่นคันคล้ายผด

ผล รสขมเผ็ด  สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อดี และเสมหะ แก้ริดสีดวงทวารทั้ง 9

เมล็ด  รสเผ็ด สรรพคุณ แก้คลื่นเหียนอาเจียน ขับผายลม  บำรุงน้ำนม

 

เร่วน้อย  ไม้ยืนต้นล้มลุกเนื้ออ่อน

ต้น  รสขมเย็น สรรพคุณแก้ไข้เพื่อดี

ใบ  รสจืด  สรรพคุณ  ขับปัสสาวะ

ดอก  รสขมเผ็ด  สรรพคุณ แก้ไข้ที่มีเม็ดขึ้นตามตัว

ผล  รสขมเผ็ด สรรพคุณ แก้ไข้ริดสีดวง แก้หืด ไอ แก้ระดูขาว

เมล็ด รสขมเผ็ด สรรพคุณ ขับลมในลำไส้แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ แก้ปวดท้อง แก้ริดสีดวง แก้หืด ไอ กัดเสมหะ แก้ความดันโลหิตต่ำทำให้ขับสูงขึ้น แก้ไข้สันนิบาด

ราก  รสขื่น สรรพคุณ แก้หืด

 

โรกทั้ง 2  คือ โรกแดง  โรกขาว  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เนื้อไม้ รสเมาเบื่อ สรรพคุณ แก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน น้ำเหลืองเสีย เรื้อน มะเร็ง ทำให้นอนหลับดี

 

ละหุ่ง  มี  2  ชนิด คือ  ละหุ่งแดง  ละหุ่งขาว  ไม้ยืนต้นขนาดย่อมล้มลุกเนื้ออ่อน

น้ำมัน รสมันเอียน สรรพคุณ ระบายอุจจาระเด็กได้ดี

เมล็ด  เป็นยาอันตราย รับประทาน 2 – 3 เมล็ดอาจตายได้

ใบ  รสจืดขื่น สรรพคุณ แก้ช้ำรั่ว ขับน้ำนม ขับเลือด ขับลม แก้เลือดลมพิการ

ราก  (สุมไฟเป็นถ่าน)  รสจืด  สรรพคุณ  แก้ไข้เซื่องซึม และเป็นยาสมานด้วย

 

ลั่นทม ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง ใช้เฉพาะลั่นทมไทย

แก่น รสขมเอียน สรรพคุณ ถ่ายโลหิต ถ่านเสมหะ ถ่ายพิษทั้งปวง

 

ลาน  ไม้ยืนต้นจำพวกปาล์มและตาล หรือมะพร้าว

ใบ (สุมเป็นถ่าน) รสเย็น สรรพคุณ แก้พิษอักเสบ ฟกบวม แก้พิษต่างๆ

กาบทาง รสเย็น สรรพคุณ  แก้พิษตาลซาง แก้พิษร้อนใน กระหายน้ำ

ราก รสเย็นเฝื่อน สรรพคุณ แก้ร้อนใน ขับเหงื่อ แก้ไข้หวัด

 

ลิ้นงูเห่า หรือทองระอา ไม้พุ่มขนาดเล็ก

ใบ รสเย็นเบื่อ สรรพคุณ ตำกับสุราพอกแก้ปวดฝี ถอนพิษปวดอักเสบ

ราก รสเย็นเบื่อ สรรพคุณ ฝนกับสุรา ทาแก้พิษตะขาบ แมลงป่อง และแก้พิษงู

 

โลด  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง เดี๋ยวนี้บางท่านเข้าใจว่าคือ โลดทะนงแดง

เปลือกต้น รสร้อน สรรพคุณ ขับระดู ขับลมในลำไส้ แก้ปวดท้อง แน่น จุกเสียด

 

โลดทะนง  ไม้ต้นเล็กลงราก มี 2 ชนิด คือ โลดทะนงแดง  โลดทะนงขาว  หมอนิยมใช้ชนิดรากแดง

ราก  รสเย็นเมาร้อนเล็กน้อย สรรพคุณ ถอนพิษยาเบื่อเมา แก้พิษงู ถอนพิษเสมหะ แก้หอบหืด แก้วัณโรค เกลื่อนหัวฝี ทำให้ยุบ และดูดหนองและแก้พิษงู

 

เลี่ยน ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ มี 2 ชนิด คือ เลี่ยนเล็ก เลี่ยนใหญ่

ต้น รสขมเมา สรรพคุณ แก้โรคผิวหนังเรื้อน แต่ทำให้ผิวหนังเกรียม ลอกเป็นขุย เจริญอาหาร เป็นยาอายุวัฒนะ

ยาง รสขมเมา สรรพคุณ แก้ม้ามโต (พิษจับไข้จับสั่น)

ใบ รสขมเมา สรรพคุณ ขับพยาธิ ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว บำรุงโลหิตประจำเดือน

ดอก รสขมเมา สรรพคุณ แก้โรคผิวหนัง ผื่นคัน

ใบกับดอก ตำรวมกัน  พอกศีรษะ แก้ปวดหัว ปวดประสาท

ลูก รสขมเมา สรรพคุณแก้โรคเรื้อน และฝีคันทะมาลา

เมล็ด รสขมเมา สรรพคุณ แก้ปวดข้อ

 

ลำจวน  ไม้พุ่ม ขนาดกลาง

รากอากาศ รสจืด สรรพคุณ แก้ขัดเบา เบาหวาน เบาขุ่น แก้กระเพาะปัสสาวะพิการ

 

ลำโพง  ไม่ยืนต้นล้มลุก มี 2 ชนิด คือ ลำพงขาว ต้นสีขาว ดอกไม้ซ้อนกัน และลำโพงแดง หรือกาสลัก     มีต้นสีแดงจนเกือบจะดำ ดอกซ้อนกันมาก  หมอนิยมใช้ลำโพงกาสลักมากที่สุด

ใบ  รสเมา สรรพคุณ พอกสีทำให้ยุบ แก้บวม อักเสบ

ดอกแห้ง รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  แก้หอบหืด โฑรงจมูกอักเสบ แก้ริดสีดวงจมูก

น้ำมัน (จากเมล็ด) รสเมาเบื่อ สรรพคุณ ทาฆ่าเชื้อโรค แก้กลาก เกลื่อน หิด เหา จำพวกมีตัว

เมล็ด รสเมาเบื่อ สรรพคุณ รับประทานแต่น้อยเพียงสองถึงสามเมล็ดเบารุงประสาทได้ดี มีความจำแม่น ถ้ารับประทานมากทำให้ประสาทเสีย วิกลจริตได้

ราก  รสเมาเบื่อหวานน้อย สรรพคุณ ฝนทาแก้เผ็ดร้อน ถอนพิศษ ปวดอักเสบ      แก้ปวดฝี สุมเป็นถ่าน รับประทาน แก้ไข้ร้อน ไข้กาฬ  แก้ไข้เซื่องซึม แก้กระสับกระส่าย เพ้อคลั่ง แก้หอบ แก้ไอ

 

ลำเจียก   ไม้พุ่มขนาดย่อม

รากอากาศ   รสจืดหวานเล็กน้อย  สรรพคุณ  ขับปัสสาวะ  แก้นิ่ว  แก้น้ำปัสสาวะพิการ

ดอก   รสหอมเย็น  สรรพคุณ  แก้ลม  บำรุงหัวใจ

 

ลำดวน   ไม้พุ่มขนาดใหญ่

ดอก  รสหอมเย็น  สรรพคุณ  แก้ไข้  แก้ลม  บำรุงหัวใจ

 

ลำไย   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ราก  รสเฝื่อนขื่น  สรรพคุณ  แก้เสมหะ  แก้ลม  กระจายเลือดเนื่องจากพลัดตกหกล้มแก้ช้ำใน  แก้น้ำลายเหนียว

 

หว้า   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้บิด  แก้ปากเปื่อย  คอเปื่อยเป็นเม็ดเนื่องจากร้อนในแก้น้ำลายเหนียว

 

ใบ  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้บิด  แก้ลิ้นเป็นฝ้าขาว  แก้แผลในปาก

เมล็ด  รสฝาด  แก้ปัสสาวะมากเกินควร  แก้ท้องร่วง  บิด  และถอนผิดแสลงใจ

 

สน   (รวมทั้งสนเหนือ  และสนทะเล)  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

แก่น  รสขมเผ็ดมัน  สรรพคุณ  แก้ไข้เพื่อเสมหะ  แก้ประสาทฟุ้งซ่าน แก้อ่อนเพลีย แก้คลื่นเหียนอาเจียน  บำรุงไขมันในกระดูก  กระจายลม

น้ำมัน  รสร้อน  สรรพคุณ  ทาแก้เคล็ด  ขัดยอก  แพลง  อักเสบ  ใช้ประคบท้อง    แก้บวม แก้ลำไส้พิการ  แก้มดลูกพิการ

 

ชัน   รสฝาด   สรรพคุณ  สมานแผล  ปิดธาตุ

 

สมแผง  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

เปลือกต้น  รสฝาด  สรรพคุณ  ใช้กวาดช่องคลอดเพื่อรักษากระดูกขาวให้แห้งไป

ใบ   รสฝาดเย็น  สรรพคุณ  แก้ฟกช้ำ  แก้อาเจียนเป็นโลหิต

สนสร้อย    ไม้พุ่งขนาดย่อม

ใบ  รสเย็น  สรรพคุณ  แก้ไข้ตัวร้อน  ไข้หวัด  ไอ  แก้พิษร้อนในกระหายน้ำ

 

ส้มกบ   ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน

ใบ  รสเย็น  สรรพคุณ  ดับพิษ  โขลกกับสุราใช้กากปิดแก้ปวดฝี  แก้บวม  ชุบสำลีอมข้างแก้ม  แก้ฝีในคอ  แก้ต่อมทอนซิลอักเสบ  แก้ไข้คอตัน  ถอนพิษต่างๆ

 

ส้มกุ้ง    ไม้พุ่งขนาดใหญ่

ใบ  รสเปรี้ยว  สรรพคุณ  กัดเสมหะในคอ  แก้ไอ  แก้หอบหืด

 

ส้มจีน   ไม้พุ่มขนาดใหญ่

เปลือกลูก  รสร้อนหอม  สรรพคุณ  แก้ลมวิงเวียน  หน้ามืด  ตาลาย  ใจสั่น

 

ส้มเขียวหวาน    ไม้พุ่มขนาดใหญ่

เปลือกลูก  รสร้อนหอม  สรรพคุณ  แก้ลมวิงเวียน  หน้ามืด  ตาลาย  ใจสั่น

น้ำส้มคั้น  รสเปรี้ยวหวาน  สรรพคุณ  แก้ฟันผุ  ระบายอ่อน

 

ส้มเช้า   ไม้ยืนต้นจำพวกสลัดได  มีรสเปรี้ยวตอนเช้า  พอสายก็จางหายไป

ใบ  รสเปรี้ยว  สรรพคุณ  โขลกดำพอกปิดฝี  แก้ปวด  บวม  ถอนพิษ

ยาง   รสเปรี้ยว  สรรพคุณ  ขับพยาธิ แก้จุกเสียด แก้ท้องมาน แก้บวม แก้ม้ามย้อย  แก้ไข้ป่าเรื้อรัง  ขับน้ำย่อยอาหาร  ระบายอ่อนๆ

 

ส้มเสี้ยว  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ใบ  รสเปรี้ยวจัด  สรรพคุณ  ฟอกโลหิตประจำเดือน  ขับปัสสาวะ  ถ่ายเสมหะ  แก้ไอ

เปลือกต้น  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้แผลเปื่อยพัง  ห้ามโลหิต  แก้ท้องเสีย  แก้บิด

 

ส้มโอ   ไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

เปลือกลูก  รสร้อนหอม  สรรพคุณ  แก้ลมวิงเวียน  หน้ามืด  ตาลาย  ใจสั่น

 

สนุ่น    ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น รสเย็นเบื่อ สรรพคุณ ทำให้หัวใจเต้นแรง ชูชีพจร ต้มเอาน้ำให้เด็กอาบ  แก้ตัวร้อน  แก้หวัด  คัดจมูก

 

โสน   ไม้ล้มลุกเนื้ออ่อน

ใบสด  รสเย็นมัน  สรรพคุณ  พอกแก้ปวดฝี  ถอนพิษเจ็บปวด

ใบแห้ง  เผาแช่น้ำ  รสจืด  สรรพคุณ  ขับปัสสาวะ

ดอก  รสมัน  สรรพคุณ  สมานลำไส้

ราก  รสเย็น  สรรพคุณ  ขับปัสสาวะ  แก้กระหายน้ำ

 

เสนียด   ไม้พุ่มขนาดย่อม

ใบ  ดอก  รสขม  สรรพคุณ  แก้ไข้  แก้หืด

ราก  รสเย็น  สรรพคุณ  แก้ฝีในท้อง  (วัณโรค)  บำรุงโลหิต

 

สมี   ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

เปลือกต้น  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  แก้กลากเกลื้อน

ใบ  รสขม  สรรพคุณ  แก้ตับอักเสบ  บีบเอาน้ำทาแก้สิวตามใบหน้า  ทาตัว  ถอนพิษไข้

ดอก  รสขม  สรรพคุณ  แก้มดลูกอักเสบพิการ  แก้สตรีมีครรภ์ตกโลหิต

ผล  รสขม  สรรพคุณ  ทำให้สำรอกเอาเสมหะออก

ไส้  รสขมเมา  สรรพคุณ  ฆ่าเชื้อโรคภายใน

ราก  รสขมเมา  สรรพคุณ  แก้ลงแดง  ถ่ายอุจาระเป็นโลหิต

 

สมุลแว้ง  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น  รสหอมฉุนปร่า  สรรพคุณ  แก้ลมวิงเวียน  ใจสั่น  แก้พิษหวัด  กำเดา  ขับลมในลำไส้  แก้ธาตุพิการ

 

เสม็ดขาว  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง  มี  2  ชนิด  คือ  เสม็ดแดง  เสม็ดขาว  สรรพคุณเหมือนกันใช้อย่างแดงมาก

ใบ  รสร้อน  สรรพคุณ  ตำพอกแก้เคล็ดขัดยอก  ฟกบวม  ลนไฟขี้ไต้  นาบท้องเด็ก  แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ  แก้ปวดท้อง

 

เสมาบ้าน  และ  เสมาป่า  ไม้ยืนต้นจำพวกสลัดได  เสมาบ้านใบไม่มีหนาม  เสมาป่ามีหนามมาก

สรรพคุณทั้ง  2  ชนิดเหมือนกัน

ใบ  รสเย็น  เป็นเมือก  สรรพคุณ  พอกฝีแก้ปวดบวม  ดูดถอนพิษทำให้เย็น

 

แสมทะเล  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

แก่น  รสเค็มเฝื่อนขม  ขับลมในกระดูก  ขับโลหิตประจำเดือนสตรี  ขับถ่ายโลหิตระดูสตรีให้ปกติ  แก้กระษัย

แสมสาร  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

แก่น  รสขมกร่อย  สรรพคุณ  ระบายถ่ายเสมหะ  ถ่ายกระษัย  โลหิตระดูสตรี  ทำให้เส้นเอ็นอ่อน

 

สมอดีงู  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

ผล  รสขมฝาด สรรพคุณ  แก้พิษดี  พิษโลหิต  แก้ไอ  ขับถ่ายโลหิตระดูสตรี      ถ่ายระบายอุจจาระแรงกว่าสมอชนิดอื่นมาก

 

สมอทะเล  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ใบและผล  รสร้อน  สรรพคุณ  ถ่ายอุจจาระ  ถ่ายลม  ถ่ายโลหิตเป็นพิษ (ห้ามใช้ถ่ายในผู้ป่วยเป็นไข้)  ใบนึ่งให้สุขเสียก่อนตากแห้งจึงใช้ทำยา

เปลือกต้น  รสร้อน  สรรพคุณ  ขับผายลม

เมล็ดใน  รสร้อน  สรรพคุณ  ขับพยาธิไส้เดือน

ราก  รสร้อน  สรรพคุณ  แก้โลหิตระดูพิการมาไม่ตามปกติ

 

สมอเทศ  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่  จากประเทศอินเดีย

ผลรสเปรี้ยวและฝาดจัด สรรพคุณ ระบายอ่อนๆ ระบายเสมหะ ระบายลมรู้ถ่าย         รู้ปิดเอง แก้เสมหะ  ทำให้ลมเดินสะดวก

 

สมอไทย  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

ผล  รสฝาดติดเปรี้ยว  สรรพคุณ  ระบายอ่อนๆ  แก้ลมป่วง  แก้พิษร้อนภายใน     คุมธาตุแก้ลมจุกเสียด  รู้ผายธาตุ  รู้ระบายรู้ถ่ายอุจจาระ  ถ่ายพิษไข้  คุมธาตุในตัวเสร็จ  แก้ไข้เพื่อเสมหะ

 

สมอพิเภก  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

เปลือกต้น  รสเย็นฝาด  สรรพคุณ  ขับปัสสาวะ

ใบ  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้บาดแผล

ดอก  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้โรคตา

ผลอ่อน  รสเปรี้ยว  สรรพคุณ  แก้ไข้เพื่อเสมหะ  และไข้เจือลม

ผลแก่  รสเปรี้ยวฝาดหวาน  สรรพคุณ  แก้เสมหะจุกคอ  ทำให้ชุ่มคอ  แก้โรคตา  บำรุงธาตุ  แก้ไข้  แก้ริดสีดวง

เมล็ดใน  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้บิด

แก่น  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้ริดสีดวงพลวง

ราก  รสเย็น  สรรพคุณ  แก้โลหิตร้อน

 

สมอร่องแร่ง  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ผล  รสขม  สรรพคุณ  ขับโลหิตระดูให้ออกเป็นปกติ  ขับโลหิตระดูที่เน่าเหม็น

 

สละ  ไม้ยืนต้นจำพวกปาล์ม  เรียกอีกอย่างหนึ่งคือ  ระกำกอ

รสหวานหอม  สรรพคุณ  แก้เสมหะ  แก้ไข้  ขับเสลด

 

สลัดได  ไม้ยืนต้นจำพวกกระบองเพชร

ต้น  เผาเป็นด่าง  รสขมเมาเล็กน้อย  สรรพคุณ  แก้หืดไอ  ผอมแห้ง  อัมพาตแก้ฟกบวม  จุกเสียด  แก้ท้องผูก

ยาง  รสเบื่อเมาขมร้อนเล็กน้อย  สรรพคุณ  ถ่ายอุจจาระ  ถ่ายเสมหะ  ถ่ายโลหิตเป็นยาถ่ายอย่างแรง

 

แสลงใจ  หรือ  ลูกกระจี้  หรือ  โกฐกะกลิ้ง   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น  เนื้อไม้  เมล็ด  รสเบื่อเมาขมร้อนเล็กน้อย  สรรพคุณ  ตัดไข้ แก้กระษัย เจริญอาหาร  ทำให้หัวใจเต้นแรง

ใบ  รสขมเบื่อเมา  สรรพคุณ  ตำพอกปิดแผลเน่าเปื่อยเรื้อรัง  แก้โรคไตพิการ

เมล็ด  รสเบื่อเมาขมเล็กน้อย  สรรพคุณ  บำรุงประสาท  บำรุงหัวใจให้หัวใจเต้นแรง เจริญอาหาร  ทำให้ลำไส้ทำงานได้เป็นปกติ  เป็นยาเบื่อ  ใช้มากเป็นอันตรายถึงตายได้

ราก  รสเบื่อเมาขมร้อน  สรรพคุณ  แก้ท้องขึ้น  อืดเฟ้อ

 

สลอด  ไม้พุ่มขนาดย่อม

ใบ  รสฝาดเมาเย็น  สรรพคุณ  แก้ลมอัมพฤกษ์  ดับเตโชธาตุมิให้เจริญ  (ทำให้ตัวเย็นชืด) กลากเกลื้อน  คุดทะราด

ดอก  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  ถ่ายอย่างแรง  ถ่ายพิษต่างๆ  เป็นยาอันตราย

 

สะแก  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เมล็ดใน  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  ขับพยาธิเส้นด้าย  ขับพยาธิไส้เดือน

ใช้ทั้ง  5  รสเมาเบื่อ  สรรพคุณ  เบื่อพยาธิไส้เดือน  ขับพยาธิเส้นด้ายแก้เด็กเป็นตานขโมย พุงโร  ปวดท้อง  อุจจาระสีขาว  หยาบ  เหม็นคาว

 

สะแกแสง  ไม้ยืนต้นขนาดย่อมถึงกลาง

ใบ  รสเบื่อเมา  สรรพคุณ  สุมไฟเอาควันรม  ฆ่าเชื้อพยาธิผิวหนัง

เนื้อไม้  รสเบื่อเมา  สรรพคุณ  แก้ริดสีดวงจมูก  แก้โรคผิวหนังกลากเกลื้อนเรื้อน  น้ำเหลืองเสีย

ใช้ทั้ง  5  รสเบื่อเมา  สรรพคุณ  ถอนพิษไข้ได้ดี

สะเดา  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น  รสฝาดขม  สรรพคุณ  แก้บิด  มูกเลือด  ท้องร่วง

ใบแก่  รสขม  สรรพคุณ  บำรุงธาตุ  ช่วยย่อยอาหาร

ใบอ่อน  รสขม  สรรพคุณ  แก้โรคผิวหนัง  น้ำเหลืองเสีย  พุพอง

ก้าน  รสขม  สรรพคุณ  แก้ไข้  บำรุงน้ำดี  แก้ร้อนในกระหายน้ำ

ดอก  รสขม  สรรพคุณ  แก้พิษโลหิต  กำเดา  แก้ริดสีดวงในคอ  (เป็นเม็ดยอดคันในคอ)

ผล  รสขมเย็น  สรรพคุณ  บำรุงหัวใจให้เต้นเป็นปกติ

แก่น  รสฝาดเย็น  สรรพคุณ  แก้คลื่นเหียน  อาเจียน

ราก  รสขมเย็น  สรรพคุณ  แก้เสมหะเกาะอยู่ในทรวงอก  แก้เสมหะจุกคอ

กระพี้  รสขม  สรรพคุณ  บำรุงน้ำดี  แก้ดีพิการทำให้คลั่งเพ้อ

ยาง  รสขมเย็น  สรรพคุณ  ดับพิษร้อน  ถอนพิษไข้

 

สะเดาดง  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น  รสขมฝาด  สรรพคุณ  ดับพิษร้อน  แก้พิษร้อนกระหายน้ำ แก้ท้องร่วง  แก้ธาตุพิการ

 

สะเดาอินเดีย  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น  รสขมจัด  สรรพคุณ  ตัดไข้  แก้ไข้จับสั่น  แก้ไข้ประจำฤดู

 

สบู่ขาว  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เนื้อไม้และใบ รสเบื่อเย็น สรรพคุณ แช่น้ำให้เด็กอาบ แก้พิษตานซาง  ถอนพิษ  แก้ตัวร้อน

ยาง  รสฝาด  สรรพคุณ  กวาดแก้เด็กลิ้นเปื่อย  ลิ้นเป็นฝ้าละออง

น้ำมันจากเมล็ด  ถ่ายอย่างแรง  เป็นยาอันตราย

 

สบู่ดง  ไม้ต้นเล็กขนาดไม้พุ่ม

น้ำมันจากเมล็ด  เป็นยาถ่ายอย่างแรง  อันตรายถึงตาย  ไม่นิยมมาใช้ทำยา

 

สัก  ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่

ใบ  รสเฝื่อน  สรรพคุณ  แก้พิษเสมหะ  แก้พิษโลหิต

เนื้อไม้  รสเผ็ดเล็กน้อย  สรรพคุณ  บำรุงโลหิต  แก้อ่อนเพลีย  แก้ไอ  ขับลมในกระดูก แก้บวม  ขับปัสสาวะ  คุมธาตุ

 

สักขี  หรือ  กรักขี  ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

แก่น  รสเผ็ดฝาด  สรรพคุณ  บำรุงธาตุ  บำรุงโลหิต  ขับเสมหะ  แก้เลือดออกตามไรฟัน แก้คุดทะลาด  แก้บิดมูกเลือก

สารพัดพิษ  ไม้พุ่มเล็ก ๆ

ลูก  รสเย็น  สรรพคุณ  แก้ไข้เซื่องซึม  แก้พิษไข้กลับซ้ำ

ราก  รสเบื่อเฝื่อนเย็น  สรรพคุณ  แก้ร้อนในกระหายน้ำ  แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย ทาแก้พิษตะขาบ  แมงป่อง  แก้ปวดฝี

 

สารภี  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

ดอก  รสหอมเย็น  สรรพคุณ  ชูกำลัง  บำรุงหัวใจให้ชุ่มชื่น  ใช้ทำยาหอม

 

สีเสียด  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

เปลือกต้นและยาง  รสฝาดจัด  สรรพคุณ  คุมธาตุ  แก้บิดมูกเลือด  แก้ท้องร่วง  แก้ลงแดง  แก้อติสาร  ชะล้างบาดแผล  ทำให้แผลหายเร็ว

 

สำโรง  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เปลือกต้น  รสฝาด  สรรพคุณ  แก้บิดมูกเลือด

ใบ  รสขื่น  สรรพคุณ  ระบายอุจจาระ

เปลือกฝัก  สุมเผาแช่น้ำเป็นด่าง  รสเฝื่อน  สรรพคุณ  แก้โรคไตพิการ  ขับลมในกระเพาะอาหาร  ขับเมือกมันในลำไส้

เนื้อในฝัก  รสฝาดหวาน  สรรพคุณ  สมานลำไส้  แก้ไตพิการ

 

สำรอง  ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

เนื้อหุ้มเมล็ด  รสเปรี้ยวหวาน  สรรพคุณ  ทำให้ใจคอชุ่มชื่นบาน  แก้กระหายน้ำ

 

หัศคุณไทย  ไม้ยืนต้นขนาดย่อม

ต้น  รสร้อน  สรรพคุณ  ขับลมในลำไส้  ขับไส้เดือน

ใบ  รสร้อน  สรรพคุณ  แก้ปวดท้อง  เสียดแทง  แก้หืดไอ

ดอก  รสร้อน  สรรพคุณ  ขับเสมหะให้ลงสู่ทวารหนัก

ผล  รสร้อนเอียน  สรรพคุณ  ขับเสมหะให้ลงสู่ทวารหนัก

ราก รสร้อน สรรพคุณ ขับเลือดและหนองให้ออก แก้คุดทะราด แก้ริดสีดวงจมูก

 

 

หัศคุณเทศ   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น   รสร้อน  สรรพคุณ   ขับลมในลำไส้ให้กระจาย

ดอก   รสเมาร้อน   สรรพคุณ    แก้แผลเรื้อรังตามเนื้ออ่อน  หรือ ปลายองคชาต

เนื้อไม้   รสร้อน   สรรพคุณ  ขับลมในท้องให้กระจาย  ทำให้ผายเรอ

เมล็ด   รสร้อนหอม  สรรพคุณ  ทำให้อุจจาระไม่เกาะลำไส้

กระพี้   รสร้อน   สรรพคุณ   ขับโลหิตในลำไส้

ราก  รสร้อน   สรรพคุณ   แก้ริดสีดวงผอมแห้ง  แก้ริดสีดวงจมูก

ใบ   คั้นเอาน้ำ   รสร้อน   สรรพคุณ   หยอดตาแก้คัน

 

หางกระรอก   ไม้พุ่มขนาดย่อม

ราก   รสเย็นเบื่อ   สรรพคุณ   แก้พิษสัตว์กัดต่อย   แก้พิษงู   ใช้ทั้งทาและรับประทาน

 

หางกราย   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

ลูก รสฝาด สรรพคุณ แก้บิดอุจจาระเป็นมูกเลือด ปวดเบ่ง แก้เสมหะเป็นพิษ แก้ท้องเดินอย่างแรง

เปลือกต้น รสฝาด สรรพคุณ  กล่อมเสมหะทำให้อุจจาระเป็นก้อน แก้อุจจาระเป็นฟอง คุมธาตุ

 

หางนกยูง   ไม้พุ่มขนาดย่อมมี  2  ชนิด คือ  ชนิดดอกสีเหลืองและดอกสีแดง  นิยมใช้ดอกสีแดง

ราก   รสร้อนเฝื่อนเล็กน้อย  สรรพคุณ  ขับโลหิตระดูสตรี  แก้วัณโรคชนิดบวม

 

หูเสือ   ไม้ต้นเล็กๆ มี  2  ชนิด  คือ  หูเสือไทย  และหูเสือจีน  สรรพคุณ  เหมือนกัน

ใบ   รสจืด   สรรพคุณ   คั้นเอาน้ำหยอดหู  แก้ฝีในหู  แก้ปวดหู  แก้หูเป็นน้ำหนวก  ช่องหูอักเสบ

 

โหระพา   ไม้ต้นเล็ก

ใช้ทั้ง  5  รสหอมร้อนปร่า   สรรพคุณ   แก้ปวดท้อง  ขับผายลม

 

อนันตคุณ   ไม้พุ่ม

ใบ  รสร้อน  สรรพคุณ  แก้จุกเสียดแน่นเฟ้อ  ขับผายลม  แก้ธาตุพิการ เจริญอาหาร  แก้ท้องล่วง  บำรุงกำลัง   บำรุงโลหิต

 

อบเชยต้น   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

เปลือกต้น   รสหอมติดร้อน   สรรพคุณ   บำรุงดวงจิต   แก้อ่อนเพลีย

 

อัคคีทวาร   ไม้พุ่มขนาดย่อม

ต้น   รสจืดขื่น   สรรพคุณ   ขับปัสสาวะ

ใบ   รสขื่นเบื่อ   สรรพคุณ   แก้ปวกศีรษะ  แก้ริดสีดวงทวาร   แก้กลากเกลื้อน

ผลสุก   รสเปรี้ยวขื่น   สรรพคุณ   แก้ไอ   แก้เยื่อตาอักเสบ

รากและต้น   รสฝาดเบื่อเย็น   สรรพคุณ   ฝนทาแก้เกลื้อน  ทาหัวริดสีดวง

 

อ้ายข้าว   ไม้ยืนต้น

ราก   รสมัน   สรรพคุณ   บำรุงกำลัง  บำรุงกำหนัด

 

อินทนิน   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

ใบ   รสขมเย็นเล็กน้อย   สรรพคุณ   แก้ทางเดินปัสสาวะพิการ   แก้เบาหวาน

 

อีเหนียวใหญ่   ไม้พุ่มเล็ก ๆ

ราก รสเบื่อเอียนเย็น สรรพคุณ ขับพยาธิไส้เดือน  พยาธิลำไส้ แก้ตัวร้อน  ดับพิษตานซาง แก้ลำไส้อักเสบ

 

อีเหนียวเล็ก   ไม้ยืนต้นเล็กๆ

ใบ   รสจืด   สรรพคุณ   ตำพอกแผล   ถอนพิษได้ดี

ราก   รสจืดเอียน   สรรพคุณ   แก้กาฬมูตร  เป็นเม็ดในทางเดินปัสสาวะเป็นพิษอักเสบขับปัสสาวะให้เดินสะดวก

 

อุโลก   ไม้ยืนต้นขนาดกลาง

แก่น  เปลือกต้น  รสขม  สรรพคุณ  แก้ไข้พิษ  ไข้กาฬและไข้ตัวร้อน

ราก   รสขมเย็น   สรรพคุณ   แก้ไข้  แก้พิษร้อนในกระหายน้ำ

 

อ้อ   ไม้ลำต้นเล็ก   ยาวมีข้อคล้ายอ้อยแต่ไส้กลวง   มีดอกคล้ายอ้อย

หน่อ   นึ่งเอาน้ำหยอดหู   แก้หูอักเสบ   แก้ปวดหู   แก้หูน้ำหนวกและช่องหูอักเสบ

 

อ้อย   ไม้ยืนต้นล้มลุก   มีหลายพันธุ์   นิยมใช้อ้อยดงทำยา

ต้นอ้อยแดง   เผาคั้นเอาน้ำ   รสหวานขม   สรรพคุณ   แก้เสมหะ   แก้หืด   แก้ไข้สัมประชวร   ขับปัสสาวะ   แก้นิ่ว   แก้ช้ำรั่ว

ตาอ้อยแดง   รสขม   สรรพคุณ   แก้ไข้ตัวร้อน   แก้พิษตานซาง บำรุงธาตุน้ำ   บำรุงกำลัง ขับปัสสาวะ

 

อ้อยช้าง   ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่

แก่น รสหวานน้อย สรรพคุณ ทำให้ชุ่มคอ แก้เสมหะเหนียว แก้กระหายน้ำ ทำให้จิตใจชื่นบาน

 

เอื้อง   ไม้ประเภทกล้วยไม้

ต้น  รสจืด สรรพคุณ แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับปัสสาวะ บำรุงกำลัง ขับผายลม   แก้บิด บำรุงธาตุ   แก้ลมวิงเวียน   แก้จุกเสียด   แก้ไข้สันนิบาต

ราก  ใบ  รสหอม   สรรพคุณ   แก้ไข้เนื่องจากการอักเสบในช่องคลอดสตรีหลังการคลอดบุตรใหม่ๆ

 

เอื้องบก   ไม้ยืนต้นขนาดเล็ก

ราก   รสจืดขื่น   สรรพคุณ   แก้ปัสสาวะพิการ   แก้ช้ำรั่ว   ปัสสาวะออกกะปริดกะปรอย