ละมุด ผลรูปไข่ยาวรีหรือกลม ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-5 เซนติเมตร เปลือกบางสีน้ำตาลแดง เมล็ดยาวเรียวมีเปลือกแข็งหุ้มสีดำเป็นมันอยู่ผลละ 2-6 เมล็ด มีชื่อเต็มๆ ว่า “ละมุดฝรั่ง” ส่วน “ละมุดไทย” หรือ “ละมุดสีดา” จะมีขนาดเล็กกว่า เปลือกเป็นมันเงา เมื่อสุกมีสีส้มอมแดง เนื้อนุ่ม รสหวาน แต่เนื้อน้อยและรสชาติไม่ดีเท่าละมุดฝรั่ง จึงไม่ค่อยเป็นที่รู้จักและนับเป็นพันธุ์ไม้หายากในปัจจุบัน
ละมุด
ชื่ออื่นๆ : ละมุดฝรั่ง (ภาคกลาง), ชวานิลอ (ปัตตานี, มลายู, ยะลา), สวา
ชื่อสามัญ : Sapodilla
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Manilkara zapota (L.) P.Royen
ชื่อวงศ์ : Sapotaceae
ในละมุดฝรั่งจะมียางสีขาว ซึ่งในยางสีขาวประกอบไปด้วยสารสารแทนนินชนิดโพรแอนโทไซยานิดิน (Proanthocyanidin) เป็นสารที่สามารถต้านอนุมูลอิสระได้ และมีจำนวนมากในผลดิบละมุดฝรั่ง มีฤทธิ์ฝาดสมาน แต่เมื่อละมุดสุกจะไม่มียาง เนื้อจะนิ่มและสีน้ำตาลเข้ม ๆ อมแดง และมีรสชาติซึ่งเป็นที่หลงไหลของใครหลายๆ คน รสชาติเมื่อสุกจะหวานและหอมเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว ภายในละมุดหนึ่งผลประกอบด้วยเส้นใยอาหารและเป็นเส้นใยอาหารชนิดที่ไม่ละลายน้ำ ซึ่งเป็นสิ่งดีสำหรับผู้ที่ชอบมีอาการท้องผูกและยังสามารถป้องกันการเกิดมะเร็งลำไส้ใหญ่
สารอาหารต่างๆ ที่จะได้รับจากการกินละมุดก็ยังมีวิตามินเอ วิตามินซี แคลเซียม ฟอสฟอรัส และโซเดียมที่ช่วยบำรุงกระดูกและฟัน รวมถึงผิวพรรณได้ แต่ละมุดก็มีปริมาณน้ำตาลค่อนข้างสูง คนที่กังวลเรื่องน้ำหนักและปริมาณน้ำตาลในเลือด จึงไม่ควรกินมาก ส่วนลำต้นของละมุดสามารถนำมาต้มกินเป็นยาแก้ท้องเสียหรือโรคบิด ยางสีขาวจากลำต้นยังใช้ทำไชเคิลกัม (Chicle Gum) หรือชูวิงกัม (Chewing Gum) ที่เคยนำมาใช้ในอุตสาหกรรมผลิตหมากฝรั่ง แต่ปัจจุบันเปลี่ยนไปใช้สารโพลีเมอร์สังเคราะห์ ซึ่งต้นทุนถูกกว่าแทน
คนไทยมักกินละมุดโดยการปอกเปลือกแล้วผ่าครึ่งหรือหั่นเป็นเสี้ยวพอดีคำ แต่ชาวต่างชาติจะกินเหมือนกินกีวีคือผ่าครึ่งแล้วใช้ช้อนตักโดยไม่ปอกเปลือก แต่ถึงแม้จะกินด้วยวิธีไหนก็อร่อยได้รสหวานหอมชื่นใจเหมือนกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งละมุดแช่เย็น ส่วนใครที่ชอบกินละมุดแบบเนื้อหวานกรอบ ก็ให้เลือกผลที่แก่จัดมาแช่ในน้ำปูนใส 2-3 ชั่วโมง แล้วผึ่งให้แห้ง ก่อนนำไปบ่มให้สุก
ลักษณะของละมุด :
- ต้นละมุด เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง เป็นพุ่มทึบ กิ่งก้าน แตกออกรอบลำต้นเป็นชั้น ๆ ทรงพุ่มกลม แน่นทึบ เปลือกต้นสีน้ำตาลอมเทา แตกกิ่งก้านเป็นชั้นรอบลำต้น ทุกส่วนของต้นมีน้ำยางสีขาว
- ใบละมุด ใบเดี่ยวเรียงเวียนสลับ รูปรีถึงรูปรีแกมรูปขอบขนาน รูปไข่แกมรูปรี หรือรูปรีแกมรูปใบหอก กว้าง 2.0-5.5 เซนติเมตร ยาว 6.0-14.5 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบสอบ แผ่นใบหนาสีเขียวเข้มเป็นมัน ท้องใบมีสีน้ำตาลอมเขียว
- ดอกละมุด ออกดอกเดี่ยว ตามง่ามกิ่ง กลีบรองดอกเรียงกัน เป็น 2 ชั้น กลีบดอกเชื่อมกันและยกตั้งขึ้น มี 6 กลีบ มีสีเหลืองนวล
- ผลละมุด เป็นรูปไข่ หรือรูปปลายข้างหนึ่งแหลมเล็กน้อย ผิวผลมีสีน้ำตาล ผลยังไม่สุกมียางสีขาว รสฝาด แข็ง เมื่อสุกจะนิ่ม หวาน ไม่มียาง มีเมล็ดรูปยาว รี ผิวสีดำฝังอยู่ในเนื้อ ผลละ 2-6 เมล็ด
