มะขามป้อม หรือ “อัมลา (Amla)” ในภาษาฮินดู ผลไม้ที่ชาวอินเดียยกย่องว่าเป็นยาอายุวัฒนะ เป็นสมุนไพรที่มีการหมุนเวียนซื้อขายกันมากในประเทศอินเดีย และด้วยลักษณะผลมะขามป้อมที่คล้ายกู๊สเบอร์รีของชาวยุโรป คือผลกลม ผิวเรียบ สีเขียวอ่อนค่อนข้างใส มีเส้นพาดตามยาว 6 เส้น จึงได้ชื่อว่าเป็น “Indian Gooseberry” มะขามป้อมมีเมล็ดภายในสีเขียวเข้ม เนื้อฉ่ำน้ำ รสฝาด เปรี้ยว ขม อมหวาน เป็นผลไม้ที่กล่าวถึงมาตั้งแต่สมัยพุทธกาล พระภิกษุสามารถฉันมะขามป้อมได้แม้ในยามวิกาล เพราะถือว่าเป็นโอสถ
มะขามป้อม
ชื่ออื่น ๆ : สันยาส่า, มั่งลู่(กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), กำทวด(ราชบุรี), กันโตด(เขมร-จันทบุรี), อิ่ว, อำโมเหล็ก(จีน)
ชื่อสามัญ : Malacca Tree, Emblic Vyrobalan, Indian Gooseberry
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Phyllanthus emblica Linn.
ชื่อวงศ์ : EUPHORBIACEAE
มะข้ามป้อม 1 ผล จะมีวิตามินซีสูงเทียบเท่าส้มสดถึง 2 ผล มะขามป้อมจึงจัดอยู่ในอันดับต้นๆ ของผลไม้ที่มีวิตามินซีสูง ทั้งยังมีสารป้องกันการเกิดออกซิไดซ์วิตามินซี วิตามินซีจึงคงตัวอยู่ได้นาน ส่วนสารกลุ่มแทนนินชื่อ Emplicanins A และ B ที่มีอยู่ในมะขามป้อมมีฤทธิ์เหมือนวิตามินซี แต่ฤทธิ์แรงกว่าและสลายตัวยากกว่า สารนี้จะช่วยต้านอนุมูลอิสระ ต้านมะเร็ง เพิ่มภูมิคุ้มกัน กำจัดพิษ โลหะหนัก รักษาโรคลักปิดลักเปิด และยังช่วยเสริมฤทธิ์วิตามินซีอีกด้วย มะขามป้อมยังมีวิตามินเอช่วยในเรื่องการมองเห็น มีแคลเซียมและฟอสฟอรัสช่วยบำรุงกระดูกและฟัน
มะขามป้อมมีสรรพคุณทางยาทั้งผลสดและผลแห้ง โดยผลสดแก่จัด 2-5 ผล โขลกพอแหลก ผสมเกลือเล็กน้อย นำมาอมหรือเคี้ยววันละ 3-4 ครั้ง ช่วยแก้ไอและขับเสมหะ หรือจะเลือกผลแก่ตากแห้งมาต้มกับน้ำ ดื่มแก้เลือดออกตามไรฟัน แก้ไอ แก้หวัด ใบสดใช้ต้มดื่มแก้บวมน้ำ หรือตำพอกบริเวณคัน หรือแผลอักเสบเป็นหนอง รากนำมาต้มน้ำดื่มแก้ไข้ แก้พิษโลหิต ฟอกเลือด หรือทำให้อาเจียน
ตำรับยาอายุรเวชโบราณ “ตรีผลา (Triphala)” ก็มีมะขามป้อมเป็นหนึ่งในส่วนประกอบหลัก ชื่อ “ตรีผลา” นั้นแปลตรงตัวว่า ผลไม้ 3 ชนิด ได้แก่ มะขามป้อม สมอไทย และสมอพิเภก ซึ่งผลไม้แต่ละชนิดจะมีสรรพคุณช่วยควบคุมผลข้างเคียงของกันและกัน เช่นสมอพิเภกอาจมีผลข้างเคียงทำให้เกิดอาการมวนท้อง จึงต้องใช้มะขามป้อมและสมอไทยมายับยั้งอาการดังกล่าว ปัจจุบันตำรับยาระบายนี้กำลังได้รับความนิยมในต่างประเทศ เนื่องจากช่วยทำความสะอาดระบบทางเดินอาหาร ปรับสมดุลของธาตุ ขับพิษในร่างกาย ลดคอเลสเตอรอลในตับและหลอดเลือดแดง อีกทั้งยังบำบัดโรคที่เกี่ยวกับระบบภูมิคุ้มกันได้ด้วย
ลักษณะของ มะขามป้อม :
- ต้นมะขามป้อม เป็นไม้ต้น ขนาดกลาง สูงประมาณ 8 – 12 เมตร เปลือกค่อนข้างเรียบ เกลี้ยง สีเทาอมน้ำตาล
อ่อน ลอกออกเป็นแผ่นได้ กิ่งก้านแข็ง เหนียว เนื้อไม้มีสีแดงอมน้ำตาล เรือนยอดเป็นพุ่มคล้ายร่ม ปลายกิ่งมักลู่ลง
- ใบมะขามป้อม เป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเรียงชิดกันและติดเรียงสลับตามกิ่งก้านที่เรียวยาว ลักษณะใบรูปขอบขนานหรือรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ โคนใบเฉียงและสอบเรียว ขนาดใบเล็ก แผ่นใบสีเขี้ยวเข้ม บาง ก้านใบสั้นมาก
- ดอกมะขามป้อม ออกดอกเป็นช่อแบบช่อแยกแขนง ออกช่อดอกตามง่ามใบ ช่อดอกสั้น มีดอกย่อยประมาณ 5 – 6 ดอก ดอกย่อยมีขนาดเล็ก สีขาวหรือสีเหลืองนวล กลีบดอก 5 – 6 กลีบ เป็นดอกสมมาตรตามรัศมี มีกลิ่นหอม
- ผลมะขามป้อม ลักษณะผลรูปทรงกลม เกลี้ยง ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 เซนติเมตร ผลอ่อนสี
เขียวอ่อน มีเนื้อหนา รสฝาด เปรี้ยว ขม และอมหวาน ผลแก่สีเขียวอมเหลือง มีรอยแยกแบ่งออกเป็น 6 ซีก - เมล็ดมะขามป้อม เปลือกหุ้มเมล็ดแข็งสีน้ำตาล มีสันตามยาว 6 สัน ภายในมี 6 เมล็ด
