ชื่อสมุนไพร : สะค้าน
ชื่ออื่นๆ : ตะค้านเหล็ก, ตะค้านหยวก, จะค้าน, สะค้านหยวก, หนาม, หนามแน, มังเหาเจ๊าะ(ม้ง), จะค่าน(คนเมือง,เมี่ยน,ไทลื้อ), หละฮะ(ขมุ), ผู่แฮเหมาะ(กะเหรี่ยงแดง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Piper ribesioides Wall.
ชื่อวงศ์ : Piperaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นสะค้าน เป็นไม้เถา ขนาดกลาง มีข้อปล้อง เนื้อไม้เป็นเส้นยาว หน้าตัดตามขวางมีลาย เป็นเส้นรัศมี เปลือกค่อนข้างอ่อน เนื้อไม้สีขาว
- ใบสะค้าน ใบเดี่ยวรูปใบหอกกว้างคล้ายใบพริกไทย แต่แคบกว่า ปลายใบแหลม ใบสีเขียวเข้ม เนื้อใบเหนียวและหนามาก ใบบนลำต้นมีขนาดเล็กกว่ามาก ส่วนใหญ่แผ่นใบรูปสามเหลี่ยมแคบโดยเรียวไปทางปลายใบ หรือรูปไข่แคบ ฐานใบเว้าลึกพูมน สมมาตรหรือไม่สมมาตร ปลายใบแหลม ใบบนกิ่งแผ่นใบรูปรี ฐานใบเว้ารูปหัวใจ ปลายใบแหลมหรือเรียวแหลม แผ่นใบทั้งสองแบบขนาด 5-11.5 x 8-22 ซม. เส้นใบมีจำนวน 9 เส้น มี 3 คู่ออกจากฐานใบ เส้นอื่นๆ ออกจากเส้นกลางใบเหนือฐานใบ 2-3 ซม.
- ดอกสะค้าน ออกดอกเป็นช่อยาวเล็ก สีครีม ดอกย่อยอัดกันแน่น คล้ายดอกพริกไทยหรือดอกดีปลี ช่อดอกเพศผู้ห้อยลง ขนาด 0.1-0.2 x 5-8 ซม. ก้านช่อดอกยาว 0.5-0.8 ซม. ใบประดับมีก้าน เกสรเพศผู้ 4 อัน
- ผลสะค้าน ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกสีแดงคล้ำ
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบ, ดอก, ลูก, เถา, ราก
สรรพคุณ สะค้าน :
- ใบ รสเผ็ดร้อน แก้ลมในกองเสมหะและโลหิต ขับลมในลำไส้ แก้แน่นจุกเสียด แก้ธาตุพิการ
- ดอก รสเผ็ดร้อน แก้ลมอัมพฤกษ์ แก้ลมปัตคาดเนื่องจากพรรดึก
- ลูก รสเผ็ดร้อนอ่อนๆ แก้ลมแน่นในทรวงอก บำรุงธาตุ
- เถา รสเผ็ดร้อน แก้ลมอันบังเกิดในกองธาตุ กองสมุฎฐาน ขับลมในลำไส้ แก้จุกเสียด แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุ ทำให้ผายเรอ
- ราก รสเผ็ดร้อน แก้ไข้ แก้หืด แก้จุกเสียด รักษาธาตุ
- เถาสะค้านแดง รสเผ็ดร้อน ใช้ปรุงยาบำรุงธาตุ บำรุงกำลัง แก้กามตายด้าน กระตุ้นความกำหนัด