ชื่อสมุนไพร : ฉัตรพระอินทร์
ชื่ออื่นๆ : เสกกษัตริย์(ชัยภูมิ), จ่อฟ้า(ตาก), นางอั้วโคก(โคราช), เทียนป่า(ปราจีนบุรี), หญ้าเหลี่ยม(สุราษฎร์ธานี)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Leonotis nepetifolia (L.) R. Br
ชื่อวงศ์ : Lamiaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นฉัตรพระอินทร์ เป็นไม้ล้มลุกฤดูเดียว ลำต้นตั้งตรง สูง 1-2.5 เมตร ลำต้นและกิ่งก้านเป็นสี่เหลี่ยม ระหว่างเหลี่ยมเป็นร่อง มีสีเขียวและเป็นร่องลึก มีขนละเอียดสั้นๆปกคลุมตามลำต้น ไม่ค่อยแตกกิ่งก้าน
- ใบฉัตรพระอินทร์ เป็นใบเดี่ยวเรียงตรงข้ามรูปไข่แกมขอบขนานหรือรูปไข่ กว้าง 3-5 เซนติเมตร ยาว 4.5-6 เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบมนเว้า ขอบใบหยักมนแกมฟันเลื่อย แผ่นใบทั้งสองด้านมีขนละเอียด ก้านใบเรียวเล็ก ยาว 3-5 เซนติเมตร ใบที่ออกตามข้อส่วนยอดของลำต้น และข้อที่ออกดอกมักมีขนาดเล็ก แคบและสั้นกว่า และมักหลุดร่วงง่าย เส้นใบด้านล่างเห็นชัดกว่าด้านบน
- ดอกฉัตรพระอินทร์ ออกเป็นช่อแบบผสม เรียงตัวอัดแน่นเป็นช่อรูปทรงกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง 5-6 เซนติเมตร ดอกยาว 2-2.5 เซนติเมตร ออกเป็นกระจุกตามข้อ 2-8 ข้อ เป็นวงรอบลำต้นเป็นชั้นๆเหมือนฉัตร ดอกย่อยจำนวนมาก กลีบดอกสีส้มสด โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ปลายกลีบมีขนยาว ปลายแยกเป็นสองปาก ปากบนตั้งตรงมี 2 หยัก ยาวประมาณ 8-10 มิลลิเมตร เป็นกระพุ้งมีขนยาว ส่วนปากล่างมีหยักเล็ก ๆ 3 หยัก แฉกตรงกลางมีขนาดใหญ่กว่าด้านข้าง ซึ่งปากล่างจะแห้งเหี่ยวก่อนที่ดอกจะบาน ใบประดับย่อยจำนวนมาก รูปแถบ ปลายแหลมคล้ายหนาม ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร มีขน ดอกย่อยไม่มีก้าน กลีบเลี้ยงสีเขียว ยาวประมาณ 2 เซนติเมตร โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็นแฉกแหลม 8 แฉก โคนหลอดด้านนอกมีขนสั้น ตอนปลายมีขนยาว ด้านในเกลี้ยง มีเส้นตามยาว 10 เส้น เห็นชัดเจน เกสรเพศผู้มี 4 อัน อยู่กึ่งกลางหลอดกลีบดอก ก้านเกสรเกลี้ยง อับเรณูติดกัน ก้านเกสรเพศเมียสั้น ปลายแยกเป็น 2 แฉก
- ผลฉัตรพระอินทร์ ผลแห้ง ประกอบด้วย 4 ผลย่อย รูปขอบขนานแกมไข่กลับ สีดำหม่น
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ทั้งต้น, ใบ, ดอก, เมล็ด, ราก, ต้น
สรรพคุณ ฉัตรพระอินทร์ :
- ทั้งต้น รสขม เป็นยาแก้ไข้ป่า เป็นยาขับประจำเดือนสตรี แก้ประจำเดือนไม่ปกติ เป็นยาระบาย ผสมกับต้นสบู่ดำ ต้มน้ำ แช่เท้า แก้ปวดขา
- ใบ รสขม เป็นยาแก้ไข้ แก้โรคปวดบวมตามข้อ เป็นยาบำรุง ตำพอกแก้แผลอักเสบ
- ดอก รสขมเย็น เผาแล้วใช้ขี้เถ้าทาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก แผลพุพองเนื่องจากถูกของร้อน แก้คัน แก้กลากเกลื้อน ผิวหนังอักเสบ
- เมล็ด รสขม มีฤทธิ์อ่อนๆในการบำบัดไข้จับสั่น
- ราก ตำพอกทรวงอก แก้อาการเต้านมคัด
- ต้น น้ำต้มเป็นยาขับเหงื่อ ขับระดู ลดไข้ ยาระบาย