หมี
ชื่อสามัญว่า Bear
ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Ursus arctos
จัดอยู่ในวงศ์ Ursidae
เป็นสัตว์วัตถุที่นำมาใช้ทำยา อยู่ในกลุ่ม “สัตว์บก” คือ สัตว์ที่อาศัยอยู่บนบก และหากินบนบก
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เขี้ยว, กระดูก, ดีหมี
สรรพคุณ หมี :
- เขี้ยว สรรพคุณ ดับพิษ พิษอักเสบ แก้ตัวร้อน แก้พิษตานซาง ปวดในข้อ เส้นเอ็น แก้ช้ำในกระจายเลือด
- กระดูก สรรพคุณ บำรุงโลหิต กระจายโลหิต บำรุงกำลัง
แพทย์แผนไทยใช้ดีหมีเป็นทั้งเครื่องยาและกระสายยา ตำราสรรพคุณยาโบราณ ว่า
- ดีหมี รสขม หวาน มีสรรพคุณ ดับพิษร้อนภายใน แก้พิษเพ้อคลั่ง สติลอย ตาลอย บำรุงน้ำดี ขับรถยาให้แล่นทั่วตัว ใช้ดีหมีเป็นยากระจายเลือดลิ่มสำหรับบุคคลที่ซ้ำซอกเนื่องจากตกต้นไม้หรือตกจากที่สูง หรือถูกของแข็งกระแทก ทำให้ฟกช้ำ นอกจากดีหมีแล้ว
- เขี้ยวหมี แพทย์แผนไทยยังรู้จักใช้ “เขี้ยวหมี” เป็นเครื่องยาในตำรับยาหลายขนาน เช่น ยาแก้ไขขนานหนึ่งใน พระคัมภีร์มหาโชตรัต ดังนี้ สิทธิการิยะ ถ้าผู้ใดเปนไข้แลให้ร้อนภายในให้อยากน้ำนัก แลตัวคนไข้นั้นให้แข็งกระด้างดุจดังท่อนไม้แลท่อนฟืน ให้ตัวนั้นเปนเหน็บชาไปทั่วทั้งกายหยิกไม่เจ็บ ท่านว่าเกิดกาฬภายในแลให้ปากแห้งคอแห้งฟันแห้งนมหดหู่ให้เปนต่างๆนั้น ท่านว่ากาฬผุดออกยังไม่สิ้นยังอยู่ในหัวใจนั้น ถ้าจะแก้ให้เอารากกะตังบาย ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ สนเทศ ๑ ระย่อม ๑ พิศนาศ ๑ รากแตงเถื่อน ๑ รากหมูปล่อย ๑ หัวมหากาฬ ๑ หัวกะเช้าผีมด ๑ รากไคร้เครือ ๑ ใบระงับ ๑ ใบพิมเสน ๑ ใบเฉียงพร้าหอม ๑ ใบทองพันชั่ง ๑ เขากวาง ๑ งาช้าง ๑ เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวหมี ๑ เขี้ยวจระเข้ ๑ เขี้ยวหมูป่า ๑ เขี้ยวแรด ๑ กรามนาคราช ๑ เขี้ยวปลาพยูน ๑ เกสรดอกบัวน้ำทั้ง ๗ ผลสมอพิเภก ๑ เทียนดำ ๑ ใบสะเดา ๑ เปลือกไข่เป็ดสด ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ สมอไทย ๑ รากมะรุมบ้าน ๑ รวมยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ทำผง แล้วจึงบดปั้นแท่งไว้ ฝนด้วยน้ำดอกไม้ ทั้งกินทั้งพ่น แก้สรรพไข้ทุกอันดังกล่าวมานั้น หายแล อนึ่ง “เขี้ยวหมี” เป็นเครื่องยาอย่างหนึ่งในพิกัดยาไทยที่เรียก “นวเขี้ยว” หรือ “เนาวเขี้ยว” ได้แก่ เขี้ยวหมูป่า เขี้ยวหมี เขี้ยวเสือ เขี้ยวแรด เขี้ยวหมาป่า เขี้ยวปลาพะยูน เขี้ยวจระเข้ เขี้ยวเลียงผา และงาช้าง