ขี้ครอก

• ต้นขี้ครอก จัดเป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก สูง 0.5-2 เมตร แตกกิ่งในระดับต่ำ ลำต้นตั้งตรง สีเขียวแกมเทา เปลือกลำต้นเหนียว ตามลำต้นและกิ่งก้านมีขนลักษณะเป็นรูปดาวปกคลุม
  
• ใบขี้ครอก ใบเป็นใบเดี่ยว ออกแบบเรียงสลับตามกิ่งและลำต้น โดยใบที่อยู่บริเวณโคนต้นมีลักษณะค่อนข้างกลม มีขนาดกว้าง 5-6 เซนติเมตร และยาว 4-5 เซนติเมตร โคนใบกลม หรือ เว้าคล้ายรูปหัวใจ ส่วนปลายใบหยักเป็นแฉกแยกออกเป็นแฉกตื้นๆ 3 แฉก ขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย ส่วนใบที่อยู่บริเวณกึ่งกลางของลำต้นเป็นรูปไข่ มีขนาดกว้าง 3-6.5 เซนติเมตร และยาว 5-7 เซนติเมตร ใบที่อยู่ส่วนยอด หรือ ใกล้ยอดจะเป็นรูปใบหอก กว้าง 1.5-3 เซนติเมตร และยาว 4-7 เซนติเมตร ผิวใบเป็นคลื่น เป็นสีเขียวมีลักษณะด้านบนมีขนขึ้นปกคลุม ส่วนด้านล่างมีขนรูปดาวสีขาวอมเทา ท้องใบด้านล่างจะมีสีอ่อนกว่าหลังด้านบนใบ และมีก้านใบยาวประมาณ 1-4 เซนติเมตร
  
• ดอกขี้ครอก ดอกเป็นดอกเดี่ยวรูปไข่กลม ออกเป็นกระจุกตามซอกใบ โดยดอกจะออกเป็นกระจุก ประมาณ 2-3 ดอก ลักษณะดอกจะมีริ้วประดับติดกัน คล้ายรูประฆัง ปลายแยกเป็น 5 แฉก ยาว 6 มิลลิเมตร และมีกลีบเลี้ยงติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 5 แฉก เช่นกันแต่จะมีขนาดสั้นกว่าริ้วประดับ ซึ่งกลีบเลี้ยง และริ้วประดับจะมีขนรูปดาวขึ้นปกคลุม ส่วนกลีบดอกเป็นรูปไข่กลับ มี 5 กลีบ สีชมพู ด้านนอกมีขนรูปดาวขึ้นปกคลุม ตรงกลางดอกเป็นสีชมพูเข้มถึงสีแดง มีเกสรเพศผู้จำนวนมาก ติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ 15 มิลลิเมตร ส่วนเกสรเพศเมียเป็นรูปทรงกระบอก และมีเรียวเล็ก ยาวพ้นหลอดเกสรเพศผู้ และจะแตกเป็น 10 แฉก เมื่อดอกบานจะมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-3 เซนติเมตร และมีก้านดอกยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร
  
• ผลขี้ครอก  เป็นผลแห้งมีลักษณะรูปกลมแป้น มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 เซนติเมตร มีขนรูปดาวขึ้นปกคลุม ผิวผลมีหนามแข็งสั้น และมีน้ำเหนียวติด เมื่อผลแห้งจะแตกออกได้เป็นพู 5 พู โดยในแต่ละพูจะมีเมล็ด 1 เมล็ด เมล็ดมีลักษณะเป็นรูปไตสีน้ำตาล มีขนาดกว้าง 2-2.5 มิลลิเมตร และยาว 3-4 มิลลิเมตร
  

• ต้นและใบ ใช้ต้มรับประทาน เป็นยารักษาโรคไตพิการ และยังเป็นยาช่วยขับปัสสาวะด้วย
• ใบ ใช้ต้มเป็นยาใช้จิบรักษาอาการไอ ดับพิษเสมหะ
• ราก ใช้รับประทานเป็นยาเย้นใช้ถอนพิษไข้ทั้งปวง

ข้อมูลเพิ่มเติม :

รูปแบบและขนาดวิธีใช้

• ใช้กระจายเลือดลม แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไอ ขับเสมหะ ดับพิษเสมหะ ขับลมชื้นในร่างกายขับปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้มุตกิดตกขาวในสตรี แก้ไตพิการ น้ำเหลืองเสีย แก้นิ่ว แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย โดยใช้ต้น และใบ มาตากแห้งใช้ประมาณ 15-30 กรัม มาต้มกับน้ำดื่ม
• ใช้ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ แก้ไอเป็นเลือด โดยนำรากขี้ครอก แห้ง 15-30 กรัม มาต้มกับน้ำดื่ม
• ใช้แก้บิด โดยใช้รากสด 500 กรัม  หั่นเป็นแว่นๆ ต้มกับน้ำ 1 ลิตร เคี่ยวจนเหลือน้ำ ครึ่งลิตร แล้วนำไปรับประทาน วันละ 2 ครั้ง โดยเด็กอายุ 1-3 ขวบ ให้รับประทานวันละ 80 ซีซี เด็กอายุ 4-9 ปี ให้รับประทานวันละ 200 ซีซี ส่วนเด็กอายุ 16 ปีขึ้นไป ให้รับประทานวันละ 250 ซีซี โดยแบ่งรับประทาน
• ใช้แก้หนองใน โดยนำรากขี้ครอกผสมกับรากพญาดง ในปริมาณเท่ากัน โดยนำมาหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ ต้มเคี่ยวแล้วใช้ดื่ม