ชื่อสมุนไพร : กกกันดาร
ชื่ออื่นๆ : กกเวียน, หญ้าแฝกดำ, หญ้าเวียน (อุบลราชธานี), หญ้ากงจักร, เข็มพ่อหม้าย, เส้นขนพันธุรัตน์, หญ้าขนตาช้าง, หญ้าเข็มนาฬิกา, หญ้าพุ่งชู้, หนวดฤาษี, หนวดเสือ
ชื่อสามัญ : –
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Fimbristylis insignis Thwaites.
ชื่อวงศ์ : CYPERACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ใบกกกันดาร มีลักษณะเป็นใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับรอบลำต้น มองเห็นเป็นวงใกล้พื้นดิน ใบบิดหมุนเป็นเกลียวที่ส่วนปลายคล้ายกงจักร แผ่นใบรูปแถบถึงรูปเคียว กว้าง 1 – 4 มิลลิเมตร ยาว 5 – 18 เซนติเมตร ปลายใบกลม หลังใบเป็นมันเกลี้ยง ขอบใบเรียบ เป็นคลื่น มีขนสาก ใบหนาคล้ายแผ่นหนัง แผ่นใบตอนโคนเป็นกาบหุ้มลำต้น กาบใบสีเขียวอ่อน
- ดอกกกกันดาร มีลักษณะดอก เป็นช่อแบบช่อแยกแขนง รูปทรงกระบอกแบน ขนาด 2 – 4 เซนติเมตร อาจแยกออกได้ 3 – 5 แขนง ช่อย่อยแบบช่อเชิงลด แต่ละแขนงมีดอกย่อยมาก จำนวน 10 ดอก หรือ มากกว่า มีขนาดกว้าง 4 มิลลิเมตร ยาว 10 – 20 มิลลิเมตร รูปกระสวยแกมทรงกระบอก กาบช่อย่อย (glume) รูปไข่ สีน้ำตาลเข้ม เรียงซ้อนเหลื่อมกันเป็นวง รูปขอบขนาน ขนาดประมาณ 6 มิลลิเมตร ส่วนปลายเป็นติ่งหนาม ใบประดับเป็นเกล็ด 2 – 3 อัน ยอดเกสรเพศเมีย 3 อัน ก้านชูยอดเกสรเพศเมีย 3 อัน ขนาด 4 – 5 มิลลิเมตร ส่วนฐานพองออก ส่วนปลายมีขนครุย ไม่เชื่อมติดกัน เกสรเพศผู้ 3 อัน รูปขอบขนาน ขนาด 2 มิลลิเมตร
- ผลกกกันดาร มีลักษณะผล แห้งไม่แตก ขนาดเล็ก รูปสามเหลี่ยมกลับถึงรูปไข่กลับ กว้าง 0.8-1 มิลลิเมตร ยาว 1-1.25 มิลลิเมตร เปลือกแข็ง มีสามสัน ปลายตัด เมื่อแก่มีสีออกเทาดำ มีเมล็ดเดียว
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ทั้งต้น
สรรพคุณ กกกันดาร :
- ทั้งต้น รสจืด ต้มน้ำดื่ม ขับปัสสาวะ ยาแก้อาการขัดเบา
(อาการขัดเบา คือ ถ่ายปัสสาวะกะปริดกระปรอย (ออกมาทีละน้อยแต่บ่อยครั้ง) รู้สึกปวดขัดหรือแสบร้อนเวลาถ่ายปัสสาวะ โดยเฉพาะตอนถ่ายปัสสาวะสุด มักต้องเข้าห้องน้ำทุกชั่วโมงหรือชั่วโมงละหลายครั้ง มีอาการคล้ายถ่ายปัสสาวะไม่สุดอยู่ตลอดเวลา)
แหล่งข้อมูลอ้างอิง กกกันดาร :
- วุฒิ วุฒิธรรมเวช. 2540. สารานุกรมสมุนไพร. โอเดียนสโตร์ : กรุงเทพมหานคร.
- วุฒิ วุฒิธรรมเวช. 2552. เครื่องยาไทย 1. ศิลป์สยามบรรจุภัณฑ์และการพิมพ์ : กรุงเทพมหานคร.
- สมภพ ประธานธุรารักษ์, ทยา เจนจิตติกุล, ธนุชา บุญจรัส, วงศ์สถิตย์ ฉั่วกุล, วิชิต เปานิล, นพมาศ สุนทรเจริญนนท์, รุ่งระวี เต็มศิริฤกษ์กุล, อาทร ริ้วไพบูลย์. 2548. สารานุกรมสมุนไพร เล่ม 5 สมุนไพรพื้นบ้านอีสาน. อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน): กรุงเทพมหานคร.
ภาพประกอบ :
- ชัยยยุทธ บุญฑริกรัตน์. (2550). กกลังกา. [Image]. จาก www.samunpri.com