พิกัดยา 3 สิ่ง
คือ การจำกัดจำนวนตัวยา 3 อย่าง
1) พิกัดตรีผลา คือ จำกัดจำนวนผลไม้ 3 อย่าง คือ
- ลูกสมอพิเภก
- ลูกสมอไทย
- ลูกมะขามป้อม
สรรพคุณ แก้ปิตตะวาตะ สมหะในกองธาตุ ฤดู อายุ และกองสมุฏฐาน
2) พิกัดตรีกฏุก คือ จำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสเผ็ดร้อน 3 อย่าง คือ
- เหง้าขิงแห้ง
- เมล็ดพริกไทย
- ดอกดีปลี
สรรพคุณ แก้วาตะเสมหะ ปิดตะวาตะในกองธาตุ ฤดู อายุ และกองสมุฏฐาน
3) พิกัดตรีสาร คือ จำนวนตัวยาที่ให้คุณในฤดูหนาว 3 อย่าง คือ
- รากเจตมูลเพลิง
- เถาสะค้าน
- รากช้าพลู
สรรพคุณ แก้วาตะเสมหะ ปิดตะวาตะในกองธาตุ ฤดู อายุ และกองสมุฏฐาน
4) พิกัดตรีสุคนธ์ คือ จำนวนตัวยามีกลิ่นหอม 3 อย่าง คือ
- ใบกระวาน
- รากอบเชยเทศ
- รากพิมเสนต้น
สรรพคุณ แก้ไข้สันนิบาต แก้ไข้เซื่องซึม แก้ไข้จุกเสียด แก้ริดสีดวง
5) พิกัดตรีทิพรส คือ จำนวนตัวยารสดี หรือรสเลิศ 3 อย่าง คือ
- โกฐกระดูก
- กระลำพัก
- ขอนดอก
สรรพคุณ บำรุงธาตุ บำรุงตับ ปอดและหัวใจ บำรุงกระดูก บำรุงครรภ์รักษา ทำให้ชุ่มชื่น
6) พิกัดตรีสมอ คือ จำนวนสมอ 3 อย่าง คือ
- ลูกสมอไทย
- ลูกสมอเทศ
- ลูกสมอพิเภก
สรรพคุณ แก้เสมหะ แก้ไข้ บำรุงธาตุ ผายธาตุ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง
7) พิกัดตรีมธุรส คือ จำนวนตัวยารสหวาน 3 อย่าง คือ
- น้ำตาล
- น้ำผึ้ง
- น้ำมันเนย
สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้สะอึก และแก้ไข้ตรีโทษ ผายธาตุ เจริญอาหาร
8) พิกัดตรีสินธุรส คือ จำนวนตัวยารสน้ำ 3 อย่าง คือ
- รากมะตูม
- เทียนขาว
- น้ำตาลกรวด
สรรพคุณ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้พิษไข้พิษฝี แก้ดีพิการ แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ
9) พิกัดตรีญาณรส คือ จำนวนตัวยาที่มีรสสำหรับรู้ 3 อย่าง คือ
- ไส้หมาก
- รากสะเดา
- เถาบอระเพ็ด
สรรพคุณ แก้ไข้ดับพิษร้อน ขับปัสสาวะ ขับเสมหะ บำรุงไปธาตุ เจริญอาหาร
10) พิกัดตรีเพชรสมคุณ คือ จำนวนองตัวยาที่มีคุณเสมอเพชร 3 อย่างคือ
- รากว่านหางจระเข้
- ฝักราชพฤกษ์
- รงทอง
สรรพคุณ แก้ปวดหัว แก้กำเดา ถ่ายเสมหะ ถ่ายอุจจาระ แก้โลหิตและน้ำเหลืองเสีย
11) พิกัดตรีฉินทลมกา คือ จำนวนตัวยาแก้ธาตุลามกให้ตกไป 3 อย่าง คือ
- โกฐน้ำเต้า
- ลูกสมอไทย
- รงทอง
สรรพคุณ ถ่ายท้องบำรุงธาตุ ขับลม ถ่ายไข้เพื่อเสมหะ ถ่ายโลหิตและน้ำเหลืองเสีย
12) พิกัดตรีเกสรเพศ คือ จำนวนของตัวยามีรสแห่งเกสร 3 อย่าง คือ
- เปลือกฝิ่นต้น
- เกสรบัวหลวงแดง
- เกสรบัวหลวงขาว
สรรพคุณ คุมธาตุ แก้ไขเพื่อปถวีธาตุกำเริบ ทำตัวให้เย็น แก้คลื่นเหียนอาเจียน
13) พิกัดตรีเกสรมาศ คือ จำนวนตัวยาเกสรทอง 3 อย่าง
- เปลือกฝิ่นต้น
- เกสรบัวหลวงแดง
- เกสรบัวหลวงขาว
สรรพคุณ เจริญอาหาร บำรุงธาตุ คุมธาตุ บำรุงกำลัง แก้ท้องเดิน
14) พิกัดตรีอมฤต คือ จำนวนตัวยาที่ไม่ตาย 3 อย่าง คือ
- รากมะกอก
- รากกล้วยตีบ
- รากกระดอม
สรรพคุณ แก้ไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ ขับปัสสาวะ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง แก้ท้องเดิน
15) พิกัดตรีสัตกุลา (รัตตกุลา) คือ จำนวนตัวยาที่มีตระกูลสามารถ 3 อย่าง
- เทียนดำ
- ลูกผักชีลา
- เหง้าขิงสด
สรรพคุณ บำรุงไฟธาตุ ขับลมในลำไส้ แก้อาการธาตุ 10 ประการ แก้อาเจียน
16) พิกัดตรีทุรนสา คือ จำนวนตัวยาแก้มันเหลวพิการ 3 อย่าง
- เมล็ดโหระพา
- ลูกกระวาน
- ลูกราชดัด
สรรพคุณ แก้บิด บำรุงน้ำดี แก้ลม แก้พิษตาซาง
17) พิกัดตรีสุคติสมุฏฐาน คือ จำนวนตัวยาทำให้มีความสุขเป็นที่ตั้ง 3 อย่าง คือ
- รากมะเดื่อชุมพร
- รากเพกา
- รากแคแดง
สรรพคุณ แก้ไข้พิษต่างๆ บำรุงไฟธาตุ คุมธาตุ
18) พิกัดตรีผลสมุฏฐาน คือ จำนวนผลไม้เป็นที่ตั้ง 3 อย่าง (ที่เกิดแห่งผล 3 อย่าง) คือ
- ลูกมะตูม
- ลูกยอ
- ลูกผักชา
สรรพคุณ แก้สมุฏฐานแห่งตรีโทษ ขับลมต่างๆ แก้อาเจียน แก้โรคไตพิการ
19) พิกัดเสมหะผล คือ จำนวนตัวยาที่มีคุณแก้เสมหะ 3 อย่าง คือ
- ลูกช้าพลู
- รากดีปลี
- รากมะกล่ำเครือ
สรรพคุณ แก้เสมหะ แก้สะอึก แก้เส้นอัมพฤกษ์อัมพาต แก้ลม
20) พิกัดปิตตะผล คือ จำนวนผลแก้ลม 3 อย่าง คือ
- รากเจตมูลเพลิง
- รากกะเพรา
- ผักแพวแดง (บอระเพ็ด)
สรรพคุณ แก้จตุกาลเตโช บำรุงธาตุ แก้ลม แก้เส้นประสาทพิการ ปวดเมื่อยตามข้อ
21) พิกัดตรีวาตะผล คือ จำนวนผลแก้ลม 3 อย่าง คือ
- ลูกสะค้าน
- รากพริกไทย
- เหง้าข่า
สรรพคุณ แก้กองลม แก้เสมหะ แก้แน่นในทรวงอก แก้เลือด บำรุงไปธาตุ
22) พิกัดตรีอากาศผล คือ จำนวนผลแก้อากาศธาตุ 3 อย่าง คือ
- เหง้าขิง
- กระลำพัก
- อบเชยเทศ
สรรพคุณ แก้อาการธาตุ 10 ประการ แก้ตรีสมุฏฐาน แก้แน่นในอก แก้โลหิตเป็นพิษ แก้ไข้จับ ขับลม ปลูกธาตุไฟ
23) พิกัดตรีธารทิพย์ คือ จำนวนตัวยาที่มีรสดังน้ำทิพย์ 3 อย่าง คือ
- รากไทรย้อย
- รากราชพฤกษ์
- รากมะขามเทศ
สรรพคุณ บำรุงน้ำนม แก้กระษัย ฆ่าเชื้อคุดทะราด แก้ท้องร่วง
24) พิกัดตรีพิษจักร คือ จำนวนจักรพิษ 3 อย่าง คือ
- ลูกผักชีล้อม
- ลูกจันทน์
- กระวาน
สรรพคุณ บำรุงน้ำนม แก้กระษัย ฆ่าเชื้อคุดทะราด แก้ท้องร่วง
25) พิกัดตรีชาติ (ธาตุ) คือจำนวนวัตถุ 3 อย่าง คือ
- ดอกจันทร์
- กระวาน
- อบเชย
สรรพคุณ แก้ธาตุพิการแก้ลมเสมหะ แก้วิงเวียน บำรุงดวงจิต
26) พิกัดตรีกาฬพิษ คือ จำนวนตัวยาแก้พิษตามกาล 3 อย่าง
- รากกระเพราแดง
- หัวกระชาย
- เหง้าข่า
สรรพคุณ บำรุงธาตุ บำรุงกำหนัด ขับลม แก้ไขสันนิบาต แก้เลือดเสีย
27) พิกัดตรีคันธวาตะ (กันธวาต) คือ จำตัวยาแก้พิษตามกาล 3 อย่าง คือ
- ลูกเร่วใหญ่
- ลูกจันทน์
- ดอกกานพลู
สรรพคุณ แก้ธาตุพิการ แก้คลื่นเหียนอาเจียนแก้ริดสีดวงทั้ง 9 แก้ไอหืด
28) พิกัดตรีผลธาตุ คือ จำนวนผลแก้ธาตุ 3 อย่าง คือ
- เหง้ากะทือ
- หัวตะไคร้หอม
- เหง้าไพล
สรรพคุณ บำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวร้อน แก้กำเดา แก้ฟกบวมปวดเมื่อย
29) พิกัดตรีสันนิบาตผล (ตรีโลหิตะพละ) คือ จำนวนผลแก้สันนิบาต 3 อย่างคือ
- ผลดีปรี
- รากกะเพรา
- รากพริกไทย
สรรพคุณ แก้ไขสันนิบาต แก้ในกองลม บำรุงธาตุ แก้ปถวี 20 ประการ
30) พิกัดตรีสุรผล คือ จำนวนยามีรสกล้า 3 อย่าง คือ
- สมุลแว้ง
- เนื้อไม้
- เทพทาโร
สรรพคุณ แก้ลมสัมประชวร บำรุงธาตุ โลหิต แก้ลมสลบ แก้ลมในท้อง ทำให้ปวดท้องจุกเสียดแน่น
