สมุนไพรในงานสาธารณสุขมูลฐาน

กระเทียม : Allium sativum Linn. ส่วนที่ใช้ : หัวใต้ดิน สารสำคัญและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา  กระเทียมสดมีน้ำมันหอมระเหยประมาณ 0.1-0.36 % ประกอบด้วยอัลลิซิน (Allicin) อัลลิลโพรพิลไดซัลไฟด์ (Allylpropyl disulfide) และไดอัลลิล ไตรซัลไฟด์ (Diallyl trisulfide) เป็นต้น กระเทียมมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญของเชื้อรา แบคทีเรียและไวรัส มีฤทธิ์ขับลม ลดน้ำตาลในเลือด ลดไขมันในหลอดเลือด และลดความดันโลหิต ขนาดและวิธีใช้ : รับประทานกระเทียมสดครั้งละ 5-7 กลีบ หลังอาหารหรือเวลามีอาการ

ทองพันชั่ง : Rhinacanthus nasutus Kurz. ส่วนที่ใช้ : ใบหรือราก สดหรือแห้ง ขนาดและวิธีใช้ : ใบหรือรากสดหรือแห้งของทองพันชั่งตำให้ละเอียด แช่เหล้าหรือแอลกอฮอล์พอท่วมยาและทิ้งไว้ 7 วัน นำมาทาบริเวณที่เป็นบ่อยๆ หรือวันละ 3-4 ครั้งจนกว่าจะหาย เมื่อหายแล้วทาต่ออีก 7 วัน

สีเสียดเหนือ : Acacia catechu (Linn.t) Willd. ส่วนที่ใช้ : ก้อนสีเสียด (ก้อนสีเสียดเป็นสิ่งสกัดที่ได้จากการนำเนื้อไม้มาตัดให้เป็นชิ้นเล็กๆ ต้มกับน้ำกรอง และเคี่ยวให้งวด จนเหลือก้อนแข็ง สีดำ และเป็นเงา สารสำคัญและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา  ก้อนสีเสียดมีสารแทนนินสูง มีฤทธิ์ฝาดสมาน ฆ่าเชื้อแบคทีเรีย ขนาดและวิธีใช้ : ก้อนสีเสียดช่วยฝาดสมานแก้ท้องเดิน ใช้ผงครั้งละ 1/3-1/2 ช้อนชา ต้มเอาน้ำดื่ม

ผักคราดหัวแหวน : Spilanthes acmella (Linn.) Murr. ส่วนที่ใช้ : ดอกสด ขนาดและวิธีใช้ : ดอกสดปริมาณพอเหมาะตำกับเกลืออมหรือกัดไว้บริเวณที่ปวด

สะเดา : Azadirachta indica A. Juss. Var. siamensis valeton ส่วนที่ใช้ : ยอดและดอกสะเดา ขนาดและวิธีใช้ : ยอดและดอกสะเดาลวกหรือต้ม รับประทานร่วมกับน้ำปลาหวานจะช่วยเจริญอาหารได้

ว่านมหากาฬ : Gynura pseudochina DC. Var. hispida Thv. ส่วนที่ใช้ : หัวใต้ดิน ขนาดและวิธีใช้ : นำหัวว่านมหากาฬมาตำพอกหรือฝนกับน้ำปูนใส ทาบริเวณที่เป็นฝี แผลพุพอง

ดีปลี: Piper retrofractum Vahl. ส่วนที่ใช้ : ผลแก่แห้ง ขนาดและวิธีใช้ : ใช้ผลแก่แห้งประมาณครึ่งผลถึงหนึ่งผล ฝนกับน้ำมะนาวแทรกเกลือ กวาดคอหรือจิบบ่อยๆ

หญ้าคา : Imperata cylindrica Beauv. ส่วนที่ใช้ : รากสดหรือแห้ง ขนาดและวิธี : ใช้รากสดของหญ้าคาสับเป็นชิ้นเล็กๆ วันละ 1 กำมือ (สดหนัก 40-50 กรัม แห้งหนัก10-25 กรัม) หั่นเป็นชิ้นๆต้มกับน้ำรับประทาน ก่อนอาหารครั้งละ 1 ถ้วยชา

แก้ว : Murraya paniculata (Linn.) Jack. ส่วนที่ใช้ : ใบสด ขนาดและวิธีใช้ : ใบแก้วรักษาอาการปวดฟัน โดยใช้ใบสดตำพอแหลกแช่เหล้าโรงในอัตราส่วน 1.5 ใบย่อย หรือ 1 กรัม ต่อเหล้าโรง 1 ช้อนชา หรือ 5 มิลลิลิตรและเอาน้ำยาที่ได้มาทาบริเวณที่ปวด

เทียนบ้าน : Impatients balsamina Linn. ส่วนที่ใช้ : ใบสด ดอกสด ขนาดและวิธีใช้ : ใช้ใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมือ ตำละเอียดพอกฝีหรือคั้นน้ำทาบริเวณที่เป็นฝีและแผลพุพองวันละ 3 ครั้ง