ชื่อสมุนไพร : มะแฟน
ชื่ออื่น ๆ : ปี(ภาคเหนือ), ฟีแซ, พีแซ, ผี(กะเหรี่ยง-เชียงใหม่), แฟนส้ม(เลย), ส้มแป้น(นครราชสีมา), กะโปกหมา, กะตีบ(ประจวบ), ค้อลิง(ชัยภูมิ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Protium serratum (Wall.) Engl
ชื่อวงศ์ : BURSERACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นมะแฟน เป็นไม้ต้นขนาดกลางถึงใหญ่ ผลัดใบ สูง 10-25 เมตร ลำต้นค่อนข้างเปลาตรง เปลือกสีน้ำตาล แตกเป็นสะเก็ดโต ๆ เรือนยอดค่อนข้างทึบ
- ใบมะแฟน เป็นช่อแบบขนนก ช่อใบติดเรียงสลับ แต่ละแขนงจะมีใบย่อย 3-11 ใบ ติดตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ ยกเว้นใบยอดช่อจะเป็นใบเดี่ยว ทรงใบรูปรี หรือรูปแกนขอบขนาน กว้าง 3-5 ซม. ยาว 6-13 ซม. โคนใบเบี้ยว ปลายใบหยักคอดเป็นติ่ง เนื้อใบหนา ใบแก่เกลี้ยง จะเปลี่ยนเป็นสีแดงอิฐหรือสีแสด ขอบใบอ่อนหยัก เป็นฟันเลื่อย ส่วนใบแก่มักเรียบ หรือเป็นคลื่นห่าง ๆ
- ดอกมะแฟน เล็กสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน ออกรวมกันเป็นช่อโต ๆ ตามง่ามใบและปลายกิ่ง ในแต่ละช่อจะมีทั้งดอกสมบูรณ์เพศ และดอกแยกเพศ โคนกลีบรองกลีบดอกติดกันเป็นรูปถ้วยตื้น ๆ ปลายแยกเป็นแฉกเล็ก ๆ 5 แฉก กลีบดอก มี 5 กลีบ มีขนด้านนอก เกสรผู้มี 10 อัน
- ผลมะแฟน ค่อนข้างกลม เป็นปุ่มปม 2-4 พู วัดผ่าศูนย์กลางได้ 1-2 ซม. ผลสุกสีน้ำตาลดำ
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ราก, ผล
สรรพคุณ มะแฟน :
- ราก ใช้รากสด หรือแห้ง นำมาต้มเอาน้ำกินเป็นยาแก้พิษซาง แก้ไข้ และเป็นยาถอนพิษต่าง ๆ ถอนพิษไข้กลับไข้ซ้ำ กระทุ้งพิษไข้หัว ไข้เหนือ
- ผล เป็นยารักษาแผลในปาก ใช้รับประทานได้