ชื่อสมุนไพร : นมนาง
ชื่ออื่น : นมสาว, ตานนม
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Xantolis cambodiana (Pierre ex Dubarb) P.Royen
ชื่อวงศ์ : SAPOTACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นนมนาง เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ไม่ผัดใบ มีลำต้นสูงประมาณ 10 – 15 เมตร ลำต้นแตกกิ่งก้านเป็นทรงพุ่มหนา เปลือกลำต้นหนา มีสีน้ำตาลอมแดง แตกเป็นร่องตามแนวยาวของลำต้น หากเฉือนหรือผ่าเปลือกจะมีน้ำยางสีขาวขุ่นคล้ายน้ำนมไหลออกมา กิ่งอ่อนมีสีเทาอมดำ มีหนามยาวแหลม ส่วนเนื้อไม้เป็นไม้เนื้อแข็ง
- ใบนมนาง เป็นใบเดี่ยว ใบมีรูปไข่กลับหัว ฐานใบขยายกว้าง กว้างประมาณ 3.5-6.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 2.4-4.0 เซนติเมตร ปลายใบมน แผ่นใบ และขอบใบเรียบ มีสีเขียวเข้ม เป็นมัน และค่อนข้างเหนียว มีขนขนาดเล็กปกคลุม แผ่นใบมองเห็นเส้นกลางใบชัดเจน มีเส้นแขนงใบ 5-7 คู่ แยกออกจากเส้นกลางใบไปจรดขอบใบ
- ดอกนมนาง ออกดอกเป็นช่อกระจุกที่ซอกใบบริเวณปลายยอด แต่ละดอกมีก้านช่อดอกยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร มีขนขนาดเล็กปกคลุม ถัดมาเป็นตัวดอกที่ด้านนอกประกอบด้วยกลีบเลี้ยง ยาวประมาณ 2.5 มิลลิเมตร กลีบเลี้ยงด้านนอกมีขนปกคลุมหนา ส่วนด้านในขนปกคลุมเล็กน้อย ถัดมาเป็นกลีบดอก ปลายกลีบแยกเป็นแฉก ยาวประมาณ 4-4.5 มิลลิเมตร แผ่นกลีบด้านนอกไม่มีขนปกคลุม ส่วนด้านกลีบดอกในส่วนโคนที่เชื่อมติดกันเป็นกระเปราะจะมีขนปกคลุม ประเปราะยาวประมาณ 3-3.5 มิลลิเมตร ถัดมาด้านในเป็นเกสรตัวผู้ มีลักษณะเหมือนปลายหอก ยาวประมาณ 2-3 มิลลิเมตร ไม่มีขนปกคลุม ส่วนก้านเกสรตัวเมียเป็นเส้นยาว ไม่มีขนปกคลุม
- ผลนานาง รูปไข่ กว้างประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 2-2.5 เซนติเมตร เปลือกผลบาง เนื้อผลค่อนข้างหนา เมล็ดมี 1-3 เมล็ด มีลักษณะกลมแบน เมล็ดแตกเป็นร่องยาว
ส่วนที่ใช้เป็นยา : เปลือกต้น, เนื้อไม้และราก, ราก, ใบ, ลูก
สรรพคุณ นมนาง :
- เปลือกต้น รสฝาดมันเฝื่อน บำรุงน้ำนม เสริมน้ำนม แก้ร้อนใน แก้ไข้หัว
- เนื้อไม้และราก รสขมเย็น ระงับความร้อน แก้ไข้พิษ แก้ไข้หัว เหือด หัด สุกใส ดำแดง
- ราก รสเฝื่อนเย็น แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้เจ็บหลังเจ็บเอว
- ใบ รสเฝื่อนเย็น ตำผสมน้ำทาหรือพ่น แก้ร้อนภายใน
- ลูก รสเฝื่อนเย็น ต้มเอาน้ำรับประทานแล้วอาบ แก้ซาง แก้เด็กตัวร้อน